Udar mózgu to zespół objawów klinicznych związanych z nagłym wystąpieniem ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, powstały w wyniku zaburzenia krążenia mózgowego, utrzymujący się ponad 24 godziny. Samo zdarzenie może mieć bardzo poważne następstwa, łącznie z zagrożeniem życia. Objawy udaru zależne są od lokalizacji miejsca uszkodzenia, a osoba nim dotknięta bezwzględnie wymaga hospitalizacji, najlepiej na wyspecjalizowanym oddziale udarowym.
Objawy udaru mózgu
Udary występują przede wszystkim u osób starszych, a ich ryzyko rośnie wraz z wiekiem, choć zdarzają się nawet u dzieci. Bywają przyczyną trwałego kalectwa i braku możliwości samodzielnego funkcjonowania, co sprawia, że osoby nimi obciążone wymagają stałej, sprawowanej przez innych opieki.
Udar może być krwotoczny lub niedokrwienny. Udar krwotoczny wywołany jest nagłym wylewem krwi do mózgu (krwotok śródmózgowy lub podpajęczynówkowy) z pękniętego naczynia krwionośnego, co stanowi przyczynę zniszczenia utkania mózgu. Krwotok podpajęczynówkowy powstaje najczęściej wskutek pęknięcia tętniaka lub innych wad naczyniowych, śródmózgowy zwykle jest wynikiem krwawienia w okolicy jąder podstawy i torebki wewnętrznej.
Objawy udaru krwotocznego są proste do rozpoznania, choć nader często zostają zbagatelizowane, a to niestety niesie ze sobą dotkliwe następstwa i ogromne ryzyko. Przy tym rodzaju udaru następuje nagłe pogorszenie ogólnego stanu organizmu, często ma to miejsce po dużym wysiłku lub stresie. U chorego zwykle występuje bardzo silny ból głowy, nudności i wymioty. Typowo w ciągu kilku minut dochodzi do utraty przytomności i rozwija się stan śpiączkowy. Bardzo charakterystyczne jest porażenie jednej połowy ciała oraz po tej samej stronie opadanie kącika ust. Małe udary krwotoczne przebiegają z niewielkimi zaburzeniami świadomości, a ich objawy zależą od miejsca wystąpienia krwotoku. W przypadku krwawienia w okolicy płatu czołowego pojawia się ból okolicy czołowej i połowiczny niedowład, przy krwawieniu w okolicy płatu ciemieniowego ból okolicy ciemieniowo-skroniowej oraz zaburzenia czucia, w okolicy płatu skroniowego bóle okolicy skroniowej i niedowidzenie kwadrantowe, a w okolicy płatu potylicznego ból oka po stronie udaru oraz niedowidzenie połowicze.
Udar niedokrwienny stanowi 85-90% wszystkich udarów, spowodowany jest gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu - jako wynik zwężenia lub całkowitego zamknięcia światła naczyń tętniczych, przy czym może być wtórnie ukrwotoczniony.
Tu również objawy są charakterystyczne, łatwe do rozpoznania, choć początkowo mogą zostać zbagatelizowane. Należy przy tym pamiętać, że nie wszystkie muszą wystąpić. Udar niedokrwienny rozpoznaje się po niedowładzie bądź paraliżu połowy ciała (może pojawić się niespodziewanie, po wysiłku fizycznym albo nad ranem, tuż po przebudzeniu), zwłaszcza jeśli chodzi o możliwość poruszania kończynami, może objawić się osłabieniem lub brakiem czucia po jednej stronie ciała, zaburzeniem możliwości wykonywania precyzyjnych ruchów, zaburzeniem mowy lub rozumienia usłyszanych treści, zaburzeniem zdolności do pisania i czytania, zapamiętywania nowych informacji (amnezja), rozpoznawania i identyfikowania obiektów, osób, zdolności do liczenia, przełykania, widzenia w danym zakresie pola widzenia (niedowidzenie). Wystąpić może także zaburzenie świadomości, majaczenie, urojenia i omamy, jak również pojawić się napad padaczkowy.
Pamiętajmy, że udar mózgu występuje nagle, bez wcześniejszych sygnałów. Otoczenie bywa zdezorientowane, gdy ktoś zachowuje się zupełnie normalnie, dobrze się czuje, rozmawia, wykonuje codzienne czynności, a za chwilę chwyta się za głowę, mówi niewyraźnie, skarży na zaburzenia widzenia, traci równowagę, upada. I choć - jak wspomniano – nie wszystkie objawy muszą się pojawić, żadnych nie wolno zbagatelizować.
Udar mózgu jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Ogromnie ważny jest czas, jaki upływa od wystąpienia symptomów i rozpoznania choroby do podjęcia czynności ratujących zdrowie i życie pacjenta. To dlatego w przypadku podejrzenia udaru tak ważne jest szybkie wezwanie do pomocy służb ratunkowych. Należy też zabezpieczyć czynności życiowe i ułożyć chorego w bezpiecznej pozycji – by zapobiec zapadaniu tkanek miękkich lub zachłyśnięciu wymiocinami. Koniecznie trzeba kontrolować oddech i krążenie.
Opieka nad pacjentem po przebytym udarze
Oprócz standardowych, rutynowych czynności, jakie wykonuje się podczas realizacji zadań związanych z opieką nad starszym podopiecznym, w przypadku osoby po przebytym udarze trzeba pamiętać, że priorytetem jest pomoc w powrocie do jak największej sprawności. O ile nie posiada się dostatecznej wiedzy i doświadczenia, podejmując się tego wyzwania warto szukać wsparcia u osób zajmujących się tym zawodowo, czyli najlepiej pracujących w służbie zdrowia. Ważne jest bowiem posiadanie wiedzy kompleksowej, obejmującej zarówno tematy związane z bezpośrednią opieką nad chorym, jego rehabilitacją, jak i organizacją życia codziennego.
Oprócz indywidualnych wytycznych istnieje szereg zasad uniwersalnych, które należy stosować podczas codziennej pracy. Przede wszystkim trzeba skupić się na niedowładnej stronie ciała podopiecznego, dlatego w celu możliwie jak największego jej uaktywnienia zawsze powinno podchodzić się do chorego po tej właśnie stronie. Tak samo jest podczas karmienia, ponieważ to wzmacnia zdolność rotacyjną mięśni szyi, twarzy i języka po stronie porażonej. Aby aktywizować seniora, warto zachęcać go do jak największej samodzielności, także jedzenia. Jeśli sprawia ono problem, na przykład z powodu niemożliwości dosięgnięcia do ust, sztućce należy dostosować do chwytu ręki chorego, choćby poprzez odpowiednie ich wygięcie. Dobrze jest także podawać do ssania kostki lodu, co ma na celu pobudzenie do pracy mięśni głowy oraz szyi.
Jeśli chcemy, aby senior samodzielnie sięgał po ustawione na stoliku przedmioty, ustawmy go po niedowładnej stronie, wówczas wykonanie czynności będzie łatwiejsze. Podczas ubierania należy trzymać się zasady, że odzież zawsze najpierw zakładamy na chorą rękę, potem na zdrową. Z kolei podczas rozbierania odwrotnie – najpierw zdrowa, w drugiej kolejności chora.
Trzeba pamiętać, aby podczas leżenia tyłem ręka podopiecznego była odwiedziona, a pod kolano został położony wałek (lub na przykład złożona na pół twarda poduszka), stopy zawsze zabezpieczone. Podczas siedzenia pod zdrowy pośladek podkładamy poduszkę, dzięki czemu możliwa jest stymulacja i aktywizacja chorej strony ciała. Równocześnie niedowładny bark powinien być wysunięty do przodu, łokcie wyprostowane, dłonie ze sobą splecione. Jeśli podopiecznego usadzamy na wózku musimy uważać, aby oba barki ułożone były symetrycznie, w celu zapobiegania opadaniu strony porażonej pod jej przedramię podkładamy poduszkę.
Oczywiście należy korzystać ze sprzętu rehabilitacyjnego i ortopedycznego. Kule czy stabilizatory chronią przed przykurczami w stawie nadgarstkowym i skokowym, tym samym przed deformacjami, takimi jak opadające dłonie i stopy. Po przebytym udarze niezbędna jest rehabilitacja, której celem jest przywrócenie utraconych funkcji organizmu. Należy ją podjąć po ustabilizowaniu stanu pacjenta najszybciej, jak jest to możliwe. Rehabilitacja jest długotrwała, a mimo to niestety nie zawsze przynosi pełne przywrócenie utraconych funkcji. Po przeprowadzeniu jej w ośrodkach leczniczych, to opiekunka powinna kontynuować zalecone ćwiczenia, oczywiście po konsultacji i przeszkoleniu przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę. Zwykle zaleca się codzienną porcję ćwiczeń usprawniających wykonywanych w pozycji leżącej i siedzącej, ćwiczenia równoważne i oddechowe.
Aby podopieczny po przebytym udarze miał szansę wrócić do sprawności, niezbędna jest pomoc i zaangażowanie osoby, która otacza go opieką. Jednak oprócz dbałości o fizyczny powrót do zdrowia, koniecznie trzeba zwrócić uwagę również na psychikę chorego, bowiem ta obciążająca sytuacja bywa bardzo trudna do zaakceptowania, sprzyjając w ten sposób stanom depresyjnym. Nierzadko zresztą prowadzi to do poddania się pacjenta w walce o siebie, zwłaszcza jeśli proces trwa długo, wymaga ogromnego zaangażowania, a osiągnięte efekty nie są takie, jakich oczekiwał. W takiej sytuacji opiekunka jako ta osoba, która spędza z chorym najwięcej czasu, powinna być mu wsparciem, umiejętnie motywować, wskazywać na efekty, które już się dokonały oraz wyjaśniać, że w sytuacji w jakiej się znalazł, powolne postępy oraz momenty zwątpienia są zupełnie naturalne. Należy zresztą pamiętać, że przerwanie rehabilitacji na każdym etapie może w sposób radykalny zniweczyć osiągnięte dotąd rezultaty.
