Większość oddziałów szpitalnych, w mniejszym lub większym stopniu wykonuje zabiegi cewnikowania, co związana jest z ingerencją w jałowe środowisko, z zagrożeniem przedostania się drobnoustrojów mogących wywołać niepożądane skutki. W przypadku układu moczowego, hospitalizacja może nawet ulec wydłużeniu ze względu na zaistniałe zakażenie układu moczowego. W kontekście opieki pielęgniarskiej, ogromne znaczenie ma, więc prawidłowa pielęgnacja pacjenta. Pomimo tego, iż jest to temat powszechnie znany każdej pielęgniarce, wymaga on jednak przypomnienia i aktualizacji. [1]

Czym jest cewnik?

Cewnik Foley’a jest to cienka rurka, wykonana z silikonu lub plastiku, która umożliwia odprowadzenie moczu, do worka, w którym zbierany jest nagromadzony płyn. Cewnik zazwyczaj zakładany jest jedynie czasowo, jednak zdarzają się sytuacje, kiedy istnieje konieczność by pacjent miał założony cewnik na stałe. Warto, więc zwrócić uwagę na materiał, z jakiego jest on wykonany, szczególnie w kontekście ewentualnych uczuleń pacjenta. W dużej mierze cewniki wykonane są z lateksu, jednak jest to materiał, który dość często wywołuje reakcje alergiczne, stąd też warto sięgać po cewniki wykonane z silikonu. [2]

Zakażenie układu moczowego

Jest to zdecydowanie stan, który sprzyja dyskomfortowi pacjenta, szczególnie w kontekście cewnika, z jakim musi funkcjonować. Najczęstsza reakcją, w takich przypadkach jest gorączka, ogólne osłabienie, czasami dreszcze a nawet nudności czy wymioty. W zależności od obszaru, gdzie mamy do czynienia z zakażeniem, pojawiają się również objawy miejscowe, którym towarzyszy ból. 

Cewnikowanie pęcherza moczowego

Zabieg cewnikowania wykonywany jest przez personel medyczny, czyli przez lekarzy, pielęgniarki oraz położne. Celem takiego zabiegu jest odprowadzenie moczu z cewki moczowej w sytuacji, kiedy pacjent nie jest w stanie samodzielnie go wydalić. Przykładami takich sytuacji są stany po długich zabiegach, stany przerostu gruczołu krokowego czy choćby kontrola diurezy. 

Istnieje kilka zasad, których zastosowanie, podczas zakładania cewnika pozwala na uniknięcie ryzyka zakażenia układu moczowego. Przede wszystkim należy mieć na uwadze higienę krocza, zwłaszcza podczas procesu zakładania cewnika. Bardzo istotne, podczas zabiegu jest zachowanie maksymalnej higieny, w szczególności zachowanie czystych rąk poprzez ich odpowiednie ich zdezynfekowanie oraz używanie jałowych rękawiczek. Środek znieczulający, podawany podczas zabiegu, powinien być również maksymalnie sterylny. Istnieją już, bowiem produkty dostępne na rynku, na przykład w postaci żelu, który rozdzielony jest w odpowiednich dawkach i służy do użytku jedynie raz, co zdecydowanie pomaga w zachowaniu sterylności, w przeciwieństwie do stosowania środków znieczulających w tubkach, gdzie istnieje możliwość użytku wielokrotnego, co sprzyja gromadzeniu się drobnoustrojów, a co za tym idzie zwiększone jest ryzyko powstania infekcji. 

Błędy podczas zabiegu

Jak wskazuje praktyka, istnieje kilka newralgicznych obszarów, co, do których popełniane błędy, skutkują powstaniem infekcji a w efekcie rozwoje zakażenia układu moczowego. Do najczęstszych błędów należy niewykonanie odpowiedniej toalety krocza pacjenta przed zabiegiem cewnikowania, brak odpowiedniej dezynfekcji ujścia cewki moczowej, niezbyt dokładna dezynfekcja rąk lub tez jej pominięcie, brak zastosowania jałowych rękawiczek do zabiegu, wykonywanie zabiegu przez jedną osobę, co zwiększa ryzyko, że cewnik, który zostaje założony utraci swoją jałowość, wykorzystanie środka znieczulającego z wcześniej już używanej tubki czy opakowania.

Najczęstsze problemy u pacjentów z cewnikiem

Do najczęściej spotykanych problemów, z jakimi spotykają się pacjenci z założonym cewnikiem należą miedzy innymi skurcze pęcherza moczowego, objawiające się bólami 
w podbrzuszu oraz uczuciem pieczenia. Wynik to między innymi z tego, że w naturalny sposób organizm próbuje wypchnąć cewnik, traktując go jak ciało obce. 

Ponadto pacjenci mogą spotkać się z sytuacją przeciekania cewnika, szczególnie w sytuacji oddawania stolca. Zdarza się tak również w momencie, kiedy cewnik przestaje być drożny. 
W sytuacji zatkania cewnika, ważne jest, by sprawdzić czy cewnik, wężyk oraz zbiornik na mocz, nie są pozgniatane lub też nie znajdują się powyżej cewki moczowej, co może mieć bezpośredni wpływ na ich drożność. 

Innego rodzaju niepokojącym problemem mogą być skrzepy krwi w oddawanym moczu. Jest to w pewnym sensie naturalna reakcja organizmu, w odpowiedzi na drażniący wpływ, jaki ma cewnik. W przypadku jednak, kiedy w moczu pojawia się krew lub skrzepy są coraz większe, konieczna jest konsultacja z lekarzem. 

Może również zdarzyć się sytuacja, w której cewnik wypadnie. Jest to bezwzględne wskazanie by skonsultować się z lekarzem. 

Dodatkowym problemem są oczywiście wszelkie zakażenia układu moczowego, na które również należy niezwłocznie reagować. [2]

Zasady pielęgnacji

Osoba z założonym cewnikiem moczowym, może swobodnie wykonywać wszystkie czynności (w ramach jej możliwości) oraz normalnie funkcjonować. W przypadku, kiedy pacjent jest osobą samodzielną, konieczne jest przekazanie mu dokładnych i szczegółowych instrukcji na temat postępowania pielęgnacyjnego, a w przypadku niesamodzielnego pacjenta, obowiązek przestrzegania tych zasad spoczywa na personelu medycznym, w tym w szczególności na pielęgniarce. 

Do podstawowych zasad pielęgnacji zalicza się przede wszystkim codzienną, dokładną toaletę krocza, celem usunięcia wszelkich zabrudzeń oraz ograniczenia liczby drobnoustrojów w tym obszarze. Zewnętrzna część cewnika powinna być dokładnie umyta woda z mydłem. Trzeba zwracać uwagę na to, by cewnik się nie wsuwał, czyli unikać należy wszelkich czynności, które mogą spowodować, że zewnętrzna część cewnika wsunie się głębiej. Cewnik podczas kąpieli należy odpowiednio zabezpieczyć, na przykład, można odłączyć worek a sam cewnik zabezpieczyć odpowiednio jałowym opatrunkiem. Po kąpieli, nie należy podpinać tego samego worka, konieczne jest użycie nowego. Jeśli zaistnieje potrzeba zdezynfekowania cewnika, należy do celu użyć środka do dezynfekcji błon śluzowych, a nie preparatów na bazie alkoholu, gdyż mogą one wywołać dyskomfort oraz ból i pieczenie. Sam worek na mocz, powinien ułożony być poniżej pęcherza moczowego, co zapobiegnie sytuacji cofania się moczu do cewki, jednak nie należy umieszczać go na podłodze, by miał on jak najmniejszy kontakt z drobnoustrojami. Podobnie dren odprowadzający, nie powinien znajdować się powyżej cewki moczowej, jak również należy zwracać uwagę na to, by się on nie załamywał, gdyż zakłóca to swobodny przepływ moczu. Zaleca się by worek był opróżniany, co najmniej dwa razy na dobę, jak również nie powinien być on przepełniony i wymieniany, co 3 do 4 dni. Spożywanie większej ilości płynów przez pacjenta również jest wskazane, jeśli nie ma ku temu przeciwskazań zdrowotnych. Sprzyja to rozcieńczeniu moczu oraz wypłukiwaniu drobnoustrojów.  [1]

[1] „Pielęgnacja pacjenta z cewnikiem w pęcherzu moczowym” Aneta Pawlak [w:] „Sztuka pielęgnowania” Nr 4 (8) Kwiecień 2013
[2] http://eurologia.pl/a/441,cewnik-foleya-w-pecherzu-najczestsze-problemy-pacjentow