Jednym z przykrych skutków starości jest obniżenie funkcji intelektualnych mózgu. To wtedy dotykają nas dotkliwe w skutkach choroby wieku podeszłego - demencja czy choroba Alzheimera. Zupełnie naturalnie, bo z powodu zaniku neuronów, jesteśmy bardziej niż w młodości podatni na stres, depresję, innego rodzaju zaburzenia. Część z nich można próbować leczyć, ale w innych wyłącznie opóźniać ich rozwój, ewentualnie minimalizować skutki. To dlatego tak ważne jest, aby nasz mózg stale pracował, co dodatkowo wpływa na poprawę pamięci, koncentrację i ogólną sprawność umysłową.
W tym miejscu zupełnie naturalnie rodzi się pytanie: w jaki sposób ludzki mózg można efektywnie wspomóc? Poza dbaniem o właściwą dietę, w razie potrzeby uzupełnianą przepisanymi przez lekarza lub poleconymi przez farmaceutę suplementami, bogatymi w składniki niezbędne do prawidłowej pracy mózgu, należy stymulować go poprzez gry i zabawy intelektualne.
Według teorii psychologicznych możemy skutecznie usprawnić swoje funkcje poznawcze, w tym pamięć roboczą i szybkość podejmowania decyzji. Nawet tak prozaiczne czynności, jak pisanie, słuchanie muzyki czy prowadzenie ciekawych dyskusji - pobudzają aktywność naszego umysłu, nawet jeśli nie do końca zdajemy sobie z tego sprawę. Im częściej nasz mózg stymulujemy, tym działa sprawniej i potrafi sobie lepiej radzić z różnego typu zadaniami.
Najbardziej dostępne, a równocześnie przyjemne i ćwiczące sprawność umysłową jest czytanie książek. Senior, który w końcu ma naprawdę dużo wolnego czasu, może w pełni oddać się lekturze i bez poczucia, że z czymś nie zdąży, chłonąć kolejne tomy. Niezależnie jaką pozycję wybierze (literaturę piękną czy popularnonaukową), pogłębi swoją wiedzę, rozwinie słownictwo, zdolności analityczne, usprawni pamięć i koncentrację.
Pomimo rozwoju sieci Internet, wciąż mamy do dyspozycji także szeroki wybór prasy. Można sięgać po tytuły codzienne i tzw. prasę kolorową, a w niej znajdziemy niemal wszystko – pozycje lifestylowe, hobbystyczne, popularnonaukowe, a nawet skierowane wprost do tej grupy wiekowej. Warto oczywiście zadbać, aby wybrane pisma dostosowane były do zainteresowań i potrzeb podopiecznego - wówczas będzie po nie sięgał znacznie chętniej, a równocześnie będzie mógł rozwijać swoje zainteresowania i pasje.
Jeśli przyczyny zdrowotne uniemożliwiają seniorowi samodzielne czytanie, róbmy to my. Już samo słuchanie pobudza mózg do pracy, wymagając od niego koncentracji, a przy dłuższych tekstach przypominania sobie, o czym była mowa lub co działo się wcześniej. Po skończonej lekturze dobrze jest dodatkowo wspólnie o niej podyskutować – to również stanowi dobre ćwiczenie umysłu.
W dobie elektroniki i komputerów pomocą służą nam również e-booki, audio-booki i innego rodzaju nagrania, z którym warto korzystać. Z kolei słuchanie muzyki, zwłaszcza relaksacyjnej, działa na umysł uspokajająco, dzięki czemu działa on wydajniej.
Świetną „gimnastyką” dla mózgu jest rozwiązywanie krzyżówek i rebusów, doskonała jest gra w szachy, warcaby, scrabble, brydża czy kości. Nawet całkiem niepozorne gry planszowe także usprawniają myślenie. Oczywiście idealnie byłoby stale uczyć się czegoś nowego. To może być nauka języka lub zajęcia na uniwersytecie trzeciego wieku. Sprawdzi się także pisanie wierszy lub innego typu hobby, które wymaga wytężonej pracy mózgu.
Podobnie jest z sięganiem do wspomnień, które zmuszają do uruchamiania pamięci długotrwałej. Dlatego warto jak najczęściej inicjować rozmowy, które zachęcają seniora do przypominania sobie zdarzeń z minionych lat, opowiadania przeczytanych książek, obejrzanych filmów czy zasłyszanych historii.
Można pokusić się o wprowadzenie typowych, czyli wykonywanych w pełni świadomie, ćwiczeń umysłu, których zadaniem jest między innymi pobudzanie wyobraźni. Jednym z nich jest układanie sobie w głowie scen i sytuacji, jakie chcielibyśmy, aby zdarzyły się w naszym życiu lub przeciwnie – fizycznie niemożliwych. Chodzi o to, aby stworzyć swoją własną opowieść, w której splatają się losy jak największej ilości postaci. Dobrym ćwiczeniem jest też wizualizacja tzw. anagramów, czyli tworzenie słów powstałych po odwróceniu liter danego wyrazu. Na przykład dla słowa „zboże” anagramem będzie „eżobz”. Zresztą w ogóle zabawa słowami daje niemal nieograniczone możliwości. Możemy podać wyraz będący rzeczownikiem w liczbie pojedynczej, a do niego kolejno dodawać następny, zaczynający się ostatnią literą poprzedniego. Tak samo można bawić się z użyciem sylab, czyli dla przykładu: słowo „lis-to-pad” kończy się sylabą „pad”, zatem nowy powinien się tą sylabą zaczynać, może to być „pad-li-na”, a dalej „na-rzę-dzie”.
Ponadto warto zwrócić uwagę na różnego rodzaju towarzyskie gry i zabawy. Przykładem mogą być tradycyjne kalambury albo zabawa, w której jedna osoba podaje hasło typu ,,moje najmilsze wspomnienie”, ,,ulubione zajęcie z dzieciństwa”, ,,najpiękniejsze miejsce”, a druga odpowiada. Kolejna propozycja to domowe karty – warto ją wykorzystać podczas wizyty dzieci. Rozkładamy na stole plik kartek, rysujemy na każdej z nich prosty rysunek przedstawiający przedmiot, osobę lub miejsce. Następnie każda z zebranych osób losuje jedną kartę i dodaje od siebie kilka słów związanych z tym, co na niej widzi, przy czym każda wypowiedź powinna być ciągiem dalszym opowieści. W ten sposób powstanie wspólnie opowiedziana historia. Te same karty można zresztą wykorzystywać wielokrotnie, wówczas za każdym razem stworzymy zupełnie nową bajkę.
Dobrze pracę mózgu stymuluje wykonywanie różnych czynności z użyciem tej ręki i nogi, które mamy mniej sprawne - przy praworęczności będzie to lewa ręka i odwrotnie. Takie działanie pobudza mniej aktywną półkulę mózgu oraz zwiększa jej zsynchronizowanie z drugą, bardziej aktywną.
Również wszelkie plastyczne, wymagające kreatywności zajęcia, w sposób dosyć oczywisty przysłużą się naszemu umysłowi. To może być lepienie z plasteliny, rysowanie, składanie orgiami, tworzenie kolaży. Wybrana technika nie ma większego znaczenia, istotne jest, żeby skupić się na czynności, a przede wszystkim, aby całość była ze sobą spójna i dobrze przemyślana.
W dobie elektroniki pomyślano również o grach i quizach dla tej grupy wiekowej. Dziś już chyba nikogo nie dziwi, że starsi ludzie coraz lepiej odnajdują się w wirtualnym świecie, zwłaszcza, że przeważnie mają sporo wolnego czasu do zagospodarowania. Oczywiście oprócz typowych gier oferuje się im także szereg innych, ciekawych intelektualnie propozycji. Zresztą już samo posługiwanie się urządzeniem, wyszukiwanie informacji czy zapoznawanie się z nowymi programami, wymaga nie lada wysiłku.
Sprawny umysł wpływa zarówno na funkcjonowanie w życiu codziennym, jak i na ogólny stan zdrowia, bo przecież to właśnie mózg steruje całym ludzkim organizmem. Jesień życia to czas, kiedy umysł nastawia się na wolniejsze obroty, właśnie dlatego opiekując się seniorem bezwzględnie pamiętajmy, aby dbać nie tylko o zaspokajanie jego podstawowych potrzeb fizycznych, ale także o sprawność intelektualną. Możliwości jest mnóstwo, ważne, aby mózg świadomie stymulować i robić to regularnie, bo choć jest to proces długotrwały i nie należy nastawiać się, że z dnia na dzień zauważymy spektakularne efekty, to jednak zaniedbanie może okazać się wyjątkowo dotkliwe w skutkach. Nie będzie zresztą żadnym zaskoczeniem stwierdzenie, że to właśnie ludzie, którzy przez całe swoje życie ćwiczą umysł, także na starość wydają się bardziej otwarci i ciekawi świata.
