Pomoc w odżywianiu lub przyjmowaniu posiłków, jest jednym z zadań, jakie niesie za sobą opieka pielęgniarska. Sam proces odżywiania jest niezwykle ważnym elementem życia, jednak w sytuacji zetknięcia się z chorobą, ma kluczowe znaczenie dla stanu zdrowia chorego, poprzez dostarczanie wszystkich, niezbędnych składników odżywczych. 

Karmienie przez sondę

W kontekście samej definicji, przed odżywianie przez sondę, rozumie się podawanie pokarmu, w postaci płynnej lub półpłynnej, za pomocą sony wprowadzonej do żołądka lub do jelita cienkiego.

Czym jest sonda?

Sonda, inaczej zgłębnik, jest przewodem, który w budowie może być dość zróżnicowany. Może on mieć różne kształty, szerokości, długości oraz charakteryzować się różnym stopniem giętkości- od sztywnych do bardzo giętkich. Zgłębnik wprowadzany jest do wnętrza organizmu przez nos, chyba że są ku temu przeciwskazania laryngologiczne, wówczas wprowadza się go przez usta pacjenta. Warunkiem założenia zgłębnika jest zachowana czynność układu pokarmowego. Pokarmy, jakie są podawane, muszą być natomiast w odpowiedni sposób rozdrobione, bądź też mieć postać zupełnie płynną. 

Celem założenia sondy jest oczywiście dostarczenie składników pokarmowych, niezbędnych do funkcjonowania pacjenta i zachowania czynności życiowych, w sytuacji, kiedy nie jest on w stanie samodzielnie przyjąć pokarmów. Zazwyczaj sonda zakładana jest na czas karmienia lub też na okres od 24 do 48 godzin.
 
Wskazania do zastosowania sondy

Przede wszystkim mowa tu o sytuacjach, w których pacjent nie jest w stanie samodzielnie przyjmować pokarmów lub tez przyjmuje ich zbyt mało. Sonda znajduje swoje zastosowanie w chorobach psychicznych, takich jak na przykład jadłowstręt psychiczny, w zaburzeniach połykania, które mogą być spowodowane przebytymi zabiegami operacyjnymi, w stanach zaburzenia przytomności, w sytuacjach braku apetytu spowodowanego na przykład terapią (przykładem tutaj może być chemioterapia bądź radioterapia), zmiany neurologiczne, które są wynikiem urazu bądź też rozwijającej się choroby.

Kiedy nie należy stosować sondy?

Istnieją jednak stany i sytuacje, kiedy zastosowanie sondy jest niewskazane. Mowa tu na przykład o braku odruchu połykania u pacjenta lub odruchu gardłowego. Są to sytuacje, w których próba założenia sondy, może spowodować bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta. Kolejnym ważnym przeciwskazaniem jest niedawno przebyta operacja żołądka. Ponadto, zastosowanie sondy przez nos staje się niemożliwe, w sytuacji, kiedy pacjent ma problemy laryngologiczne, takie jak brak podniebienia twardego czy skrzywienie przegrody nosowej.

Skutki karmienia przez sondę

Pomimo tego, iż zastosowanie sondy ma pomóc pacjentowi, nie jest to sposób podawania pokarmów bez wad. Wywołuje on szereg skutków mechanicznych, takich jak wysychanie błon śluzowych, stany zapalne jamy ustnej, nosa czy gardła, Mogą zdarzyć się sytuacje uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych w przełyku, co skutkować będzie pojawieniem się krwotoku Istnieje także możliwość pojawienia się nadżerek, stanów zapalnych itp.

Poza tym, zastosowanie sondy może mieć również skutki metaboliczne w postaci przewodnienia lub odwodnienia, co w efekcie może spowodować zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej w organiźmie, biegunki a nawet hipoglikemię.

Ponadto może dojść do powikłań septycznych, związanych głównie z przedostaniem się drobnoustrojów do przewodu sony lub samego pożywienia, jak również, możemy mieć do czynienia z zachłystowym zapaleniem płuc.

Opieka nad pacjentem z zastosowaną sondą

Przede wszystkim, sondę może zakładać i wyciągać jedynie osoba wykwalifikowana, jak lekarz czy pielęgniarka. Konieczne jest przestrzeganie reguł żywienia w odniesieniu do zalecanych ilości, jakości i czasu podawania pokarmów. W kontekście pielęgnacji, kluczowe jest prowadzenie odpowiedniej pielęgnacji jamy ustanej, co ma duże znaczenie szczególnie w sytuacji odruchu wymiotnego u pacjenta. Ważne jest również zachowanie stałej pory karmienia jak również niepodawanie pokarmów, które mają jakkolwiek zmieniony wygląd (mają dziwny osad lub zmienioną konsystencję). Samo wprowadzenie sondy wymaga współpracy ze strony pacjenta, co niejednokrotnie wiąże się z jego wysiłkiem. Konieczne jest, więc zachowanie chwili odpoczynku przez rozpoczęciem podawania pokarmu. W trakcie procesu karmienia niezbędna jest stała obserwacja pacjenta i stanu jego świadomości. Ważne by w trakcie podawania posiłku, ograniczyć do maksimum możliwość dostania się powietrza do żołądka, jak również po zakończonym procesie konieczne jest dokładne oczyszczenie założonej sondy. 

Proces karmienia

Sam proces karmienia powinien być przeprowadzony z zachowaniem wszelkich zasad higieny, zarówno higieny rąk pielęgniarki, jak również higieny pacjenta (higiena jamy ustnej). Wiąże się to również z odpowiednim zabezpieczeniem odzieży wierzchniej, by ograniczyć możliwość ewentualnych zabrudzeń. Przed przystąpieniem do karmienia czy też założenia sondy, ważne by przygotować cały niezbędny sprzęt do wykonania procedury. Przed podawaniem posiłku należy upewnić się, co do diety, jaką pacjent ma zaleconą. Pacjent powinien zostać wyczerpująca poinformowany o przebiegu całej procedury, powinien rozumieć czynności, jakie będą wykonywane i zakres, w jakim konieczna jest jego współpraca z pielęgniarką. 

Po założeniu sondy zgodnie z zalecanymi procedurami i po podaniu posiłku, konieczne jest zabezpieczenie reszty pokarmu, w taki sposób, by uniknąć zepsucia i mógł on zostać zastosowany ponownie, zgodnie ze wskazówkami producenta danej żywości. 

Wszelkie sprzęty jednorazowego użytku należy niezwłocznie usunąć i wyrzucić, natomiast pozostałe zabezpieczyć i przekazać do odkażenia. Ważne jest również uporządkowanie otoczenia pacjenta jak również zapewnienie mu komfortowych warunków do odpoczynku. 

Istotne, by sam pacjent również zachował higienę po podawaniu posiłku. Jeśli nie jest w stanie zrobić tego samodzielnie, konieczne jest wykonanie toalety pacjenta, polegającej na pielęgnacji jamy ustnej oraz umyciu rąk pacjenta. Należy ułożyć podopiecznego w bezpiecznej dla niego pozycji, a mianowicie w przypadku, jeśli pacjent jest przytony, powinien on znajdować się w pozycji półwysokiej, natomiast w przypadku pacjentów nieprzytomnych, należy ułożyć ich w pozycji bocznej, na czas około 30 minut do godziny. 

Jeśli pacjent jest przytomny, a jego stan zdrowia na to pozwala, po wykonaniu toalety jamy ustnej, można podać pacjentowi miętowy cukierek lub gumę do żucia. 

Kończąc proces karmienia pacjenta, należy odnotować w dokumentacji medycznej informacje o wykonanej czynności, oraz przekazać ewentualne sugestie dotyczące żywienia zarówno pacjentowi, jak i lekarzowi czy dietetykowi. [1]

[1] „Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania”  Mariusz Wysokiński [w:] „Podstawy Pielęgniarstwa” PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW I ABSOLWENTÓW KIERUNKÓW PIELĘGNIARSTWO I POŁOŻNICTWO, TomI I, Wybrane działania pielęgniarskie, pod red. B. Ślusarskiej, D. Zarzyckiej, K. Zahradniczek, Wydawnictwo CZELEJ