Wzrok jest jednym ze zmysłów poznawczych u człowieka. Dysfunkcjonalność w zakresie jego funkcjonowania przysparza wiele trudności osobie niewidzącej. Idące ze sobą w parze postęp technologiczny i rozwój medycyny próbują te trudności niwelować. W konsekwencji poprawia się jakość życia osób niewidomych.

Według powszechnie obowiązującej klasyfikacji za osobę niewidomą uznaje się:

• osobę, która nie widzi od urodzenia bądź od wczesnego dzieciństwa i nie pamięta wrażeń wzrokowych;
• osobę, która nagle utraciła wzrok na skutek jakiegoś wydarzenia (np. w wyniku wypadku samochodowego) lub też etapowo (np. w wyniku choroby);
• osobę, która utraciła wzrok w dużym stopniu, ale nie całkowicie, np. odróżnia światłość i ciemność, dostrzega rysy dużych przedmiotów w przestrzeni.

Ludzie zdrowi z reguły nie wiedzą, jak postępować z osobą niewidomą. Jest to uzasadnione, trudno osobie zdrowej zrozumieć możliwości i ograniczenia. Mniej uzasadnione jest postrzeganie osób niewidomych jako całkowicie bezradnych. Osoby takie potrzebują wsparcia i opieki – owszem, jednakże potrafią także samodzielnie funkcjonować w rzeczywistości.

Akcesoria wspomagające funkcjonowanie osób niewidomych

Niewątpliwie najbardziej narażony na zakłócenia w związku z zaburzeniami wzroku jest ogólnie rozumiany proces komunikowania. Bariery powstają m.in. w sytuacji porozumiewania się z otoczeniem (czytanie, pisanie) oraz poruszania się w przestrzeni. Dla samodzielnego funkcjonowania w życiu osób niewidomych wsparciem są różnorodne akcesoria, m.in.: biała laska, lupa, budzik, czujnik, cieczy, farba puchnąca do oznaczania sprzętu, tablica i dłuto brajlowskie, elektroniczna sonda ultradźwiękowa do badania otoczenia.

Czynniki różnicujące stopień pomocy 

Zakres pomocy osobom niewidomym uzależniony jest od wielu czynników, m.in.: wieku chorego, czasu wystąpienia osłabienia (wrodzone, nabyte), rokowań medycznych, umiejętności wykorzystania posiadanych możliwości wzrokowych, motywacja do ich rozwijania, a także występowanie innych chorób czy niesprawności.

Rehabilitacja osób niewidomych

Niepełnosprawność wynikająca z zaburzeń wzorku jest istotnym problemem, wymaga kompleksowej i złożonej rehabilitacji. Osoba niewidoma wymaga opieki w różnych sferach życia, od ogólnej (podstawowej) utożsamianej z codziennym funkcjonowaniem człowieka, zawodowej, psychicznej aż po społeczną. Rehabilitacja podstawową jest swego rodzaju fundamentem i to ona determinuje powodzenie w innych obszarach działania człowieka.

Rehabilitacja podstawowa polega na opanowaniu na nowo umiejętności związanych z wykonywaniem podstawowych czynności takich jak: higiena ciała, odzieży czy pomieszczeń. Ten rodzaj rehabilitacji obejmuje także przyswajanie technik pisania. Istotnym zadaniem jest również przywrócenie zdolności samodzielnego poruszania się w przestrzeni. Uniwersalną pomocą jest biała laska oraz pies przewodnik.

Rehabilitacja zawodowa koncentruje się wokół nauki różnorodnych technik bezwzrokowych umożliwiających podjęcie bądź kontynuację pracy zawodowej. To bardzo ważny aspekt z punktu widzenia potrzeb człowieka. Praca zarobkowa i zatrudnienie zabezpieczają materialne podstawy egzystencji oraz dają poczucie przynależności i przydatności społecznej.

Rehabilitacja psychiczna polega przede wszystkim na akceptacji siebie i swojej niepełnosprawności. Akceptacja nie oznacza przyjęcia biernej postawy i całkowitego godzenia się ze skutkami niepełnosprawności, wręcz przeciwnie. Powodzenie w tym zakresie uzależnione jest od rehabilitacji podstawowej. Bardzo ważne jest obcowanie z innymi niewidomymi, rozmowy z nimi, wymiana doświadczeń.

Rehabilitacja społeczna jest swoistym zwieńczeniem podejmowanych działań i wysiłków rehabilitacyjnych. Nierzadko okazuje się, że osoba wraz z utratą wzroku, traci również pozycje w grupach, do których należała. Stąd ważne jest, aby w miarę możliwości zachować dotychczasowe role społeczne i utrzymać oraz nawiązywać nowe relacje międzyludzkie.

Trudno się nie zgodzić z faktem, że osoby niewidome potrzebują więcej zrozumienia czy życzliwości. Nie oznacza to jednak, że należy je otaczać nadmierną opieką i we wszystkim wyręczać. Takie zachowania tylko pogłębiają trudności chorego, które i bez tego są niemałe. Stąd istotna jest wiedza na temat problemu, ponieważ działanie po omacku czy kierowanie się intuicją mogą przynieść niepełnosprawnemu więcej szkód niż korzyści.