Podczas długotrwałego unieruchomienia, istnieje ryzyko wystąpienia odleżyn u podopiecznego, które są przyczyną jego ogromnego bólu i powodują poważny dyskomfort, obniżając tym samym jakoś życia osoby trwale leżącej. Dla opiekuna, niezwykle istotną kwestią staje więc odpowiednia profilaktyka, by zapobiegać ich powstawaniu oraz właściwa pielęgnacja, gdy dojdzie do sytuacji, że odleżyny się pojawią.

Czym są odleżyny?

Odleżyny są uszkodzeniem skóry, które mają charakter owrzodzenia. Powstają one w efekcie długotrwałego niedokrwienia tkanek, jednak nie stanowią one osobnej jednostki chorobowej, a występują jako schorzenie współistniejące, w sytuacjach, gdy choroba zasadnicza powoduje długotrwałe unieruchomienie osoby chorej. Nie jest jednoznacznie określone, kiedy powstaną odleżyny, a mianowicie zależne jest to od wielu czynników ryzyka, jak również od stanu chorego. Zdarza się, że u nieprzytomnych pacjentów, pierwsze objawy odleżyn pojawiają się już po około 2 godzinach od unieruchomienia. W innych przypadkach, odleżyny mogą zacząć się pojawiać nawet po okresie 14 dni. 

Powstawanie odleżyn

Pierwszym etapem, który stanowi początek powstawania odleżyny jest stan zaczerwienia. Jeśli takie stan utrzymuje się długotrwale, a niedokrwienie jest ciągłe i nieprzerwane, dochodzi wówczas do obumierania tkanek. Po pewnym czasie, tkanki martwicze zaczynają się oddzielać, tworząc trudno gojące się rany o różnej powierzchni i rozległości. 

Najbardziej newralgiczne miejsca

Istnieją obszary ciała, w większym stopniu narażone na powstawanie odleżyn. Zazwyczaj są to miejsca, gdzie skóra pozostaje w niewielkiej odległości od kości szkieletowych, co sprzyja uciskowi w czasie długotrwałego unieruchomienia. Do tych miejsc należą: kość ogonowa, pośladki, kręgosłup ora pięty. Ponadto, warto mieć na uwadze również pozycje ułożenia naszego podopiecznego, gdyż jeśli leży on przez dłuższy czas na boku, istnieje zagrożenie, że odleżyny pojawią się na kości biodrowej, ramiennej, udowej a także na kościach bocznych stopy. 

Zmiana pozycji ciała

Kiedy w stosunku do podopiecznego zachodzi ryzyko powstania odleżyn należy pamiętać, by toku opieki, zmieniać często pozycję ciała, pozycję ułożenia. Ma to ogromne znaczenie w kontekście powstawania odleżyn. Najważniejszą kwestią jest bowiem niedopuszczenie do trwałego ucisku na dany obszar tkanek, by nie dopuścić do trwałego ich niedokrwienia. W przypadku podopiecznego, który jest unieruchomiony w pozycji leżącej, należy pamiętać o zmianie pozycji ciała co dwie godziny. W przypadku podopiecznych siedzących, zmiana pozycji ciała wymagana jest mniej więcej co godzinę. Zmiana pozycji ciała ma na celu odciążenie najbardziej zagrożonych powstaniem odleżyn obszarów i działa w sposób profilaktyczny. Ważne jest również to, iż jeśli osoba pozostająca pod naszą opieką ma już miejsca zmienione, nie należy układać jej na tym obszarze. W przypadku pozycji leżącej, trzeba pamiętać o wszystkich możliwych konfiguracjach ułożenia, z uwzględnieniem pleców, boków oraz brzucha. 

Zdarzają się również sytuacje, kiedy podopieczny jest niezwykle obolały, co wiąże się z tym, że będzie bronił się przed zmianami pozycji ciała. Biorąc to pod uwagę, należy przedyskutować z lekarzem, kwestię dotyczącą ewentualnego podania leków przeciwbólowych przed zmianami ułożenia. 

Należy pamiętać również o tym, że najbardziej niebezpieczna dla podopiecznego jest pozycja półleżąca (lub półsiedząca), z racji tego, że istnieje prawdopodobieństwo ześlizgiwania się i zapierania piętami, co sprzyja uciskowi i powstawaniu trwałego niedokrwienia. Pomocne mogą okazać się również wszelkie poduszki klinowe, podkładki z runa owczego czy wypełnione siemieniem lnianym. Zapobiega to bezpośredniemu tarciu kości o kość lub kontaktowi kości i skóry z podłożem. 

W przypadku, gdy nasz podopieczny korzysta z wózka, warto co 15/ 20 minut unieść go nieco, by doprowadzić krew do obszarów, na których siedzi. Pod pośladki można podłożyć wałki oraz umieścić kliny pod udami. 

Kontrola stanu skóry

W opiece bardzo istotne znaczenia ma codzienne kontrolowanie stanu skóry naszego podopiecznego. Ochrona skóry przed zatarciem ma kluczowe znaczenie, w kontekście ochrony przed wdaniem się drobnoustrojów. Należy zwracać uwagę na wszelkie zaczerwienienia, zadrapania, otarcia, uwypuklenia oraz wilgotność i temperaturę, ze szczególnym uwzględnieniem uwypukleń kostnych. Należy również dbać o to by podopieczny się nie skaleczył oraz nie uderzył powodując siniaki czy opuchnięcia.

Codzienna higiena całego ciała

Bardzo ważnym elementem w profilaktyce odleżyn jest codzienna higiena całego ciała. Skóra powinna być oczyszczana przynajmniej jeden raz dziennie. Podczas wykonywania czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, konieczne jest zwrócenie uwagi na zminimalizowanie tarcia i nacisku. W przypadkach, kiedy nasz podopieczny ma problemy związane z nietrzymaniem moczu lub stolca, ważna jest odpowiednia higiena i pielęgnacja okolic intymnych by uniknąć zaczerwienień w tym obszarze. Jeśli jest taka konieczność, należy zastosować specjalny środki higieny osobistej, które mają zwiększoną zdolność do pochłaniania wilgoci i redukowania ryzyka odparzeń. 

Dostęp powietrza

Kolejnym ważnym elementem w profilaktyce odleżyn, jest dbałość o dostęp powietrza. Jest to również czynnik, który ma znaczący wpływ na poprawę samopoczucia naszego podopiecznego. Ważne jest by bielizna była zawsze czysta i sucha, podobnie jak pościel czy koce, którymi okryty jest nasz podopieczny. Samo łóżko powinno być codziennie pościelone a opiekun powinien dbać o to by jego podopieczny nie leżał na szwach czy guzikach. 

Odpowiednia dieta

Niezwykle istotnym elementem w profilaktyce odleżyn jest stosowanie odpowiedniej diety. Nieodpowiednia masa ciała naszego podopiecznego może sprzyjać rozwojowi odleżyn. Jeśli mamy do czynienia z niedowagą, nacisk jest zwiększony, podobnie jak tacie, które w przypadku zbyt małej ilości tkanki tłuszczowej, staje się znacznie bardziej nasilone. Niestety zbyt duża waga ciała również wpływa niekorzystnie i zwiększa ryzyko powstania odleżyn. Ponadto bardzo ważne jest by opiekun dbał o to, by dieta zawierała wszelkie potrzebne składniki odżywcze, takie jak białka, witaminy, mikroelementy.