Strach przed postawieniem kolejnego kroku i poszukiwanie podparcia podczas wykonywania najmniejszego ruchu – to zachowania charakterystyczne dla osób zmagających się z problemami koordynacji ruchowej. Obawy i niechęć są uzasadnione – liczne upadki, nierzadko groźne w skutkach. Niemniej jednak pozwolenie choremu pozostać w łóżku, rezygnacja ze spacerów czy jakiejkolwiek, nawet najmniejszej, aktywności ruchowej w perspektywie czasu może przysporzyć nie mniej dotkliwe skutki – wykluczenie społeczne, samotność, depresję.

Odczuwanie braku równowagi jest bardzo subiektywnie. Osoby młode i w średnim wieku mogą sięgnąć pamięcią do sytuacji, w której natychmiastowe wstanie spowodowało lekki zawrót albo też, kiedy obracały się wokół własnej osi i po zaprzestaniu, czuły jakby cały świat wirował wokół. Seniorzy podobnie opisują swoje odczucia związane z zachwianą równowagą, jednak u nich przyczyny wystąpienia problemu leżą znacznie głębiej.

Co decyduje o zaburzonej równowadze seniorów?

Zawroty głowy oraz zachwiana równowaga ściśle się ze sobą wiążą i w przypadku osób starszych nierzadko kończą się upadkiem. Powodów zachwianej koordynacji ruchowej jest wiele i wszystkie one wynikają ze zmian zachodzących w układach i narządach seniorów. Do najistotniejszych zalicza się:

• osłabienie siły mięśniowej;
• zaburzenia widzenia;
• zapalenie stawów;
• depresja;
• zaburzenia pamięci.

Fizjologia procesu starzenia jest swoistą reakcją łańcuchową. Dlaczego? Zwyrodnienia układu kostno-stawowego wywołują ograniczenia w funkcjonowaniu narządów ruchu, te z kolei wywołują zaburzenia w ruchomości stawów, niewłaściwą postawę ciała, która się utrwala. Nie inaczej jest w przypadku narządów zmysłów. Zmniejsza się pobudliwość obwodowej części narządu przedsionkowego oraz ostrość widzenia. Układ nerwowo-mięśniowy także nie jest wolny od zmian – dochodzi do utraty wagi, siły, a w konsekwencji spada wydolność mięśni. W zakresie czynności neuromotorycznych zauważalne są: dłuższy czas reakcji, pogorszenie spostrzegawczości, koncentracji, podzielności uwagi. 

Jak zapobiegać upadkom – czyli o poczuciu pewności siebie i bezpieczeństwie seniorów

Należy pamiętać, że oprócz geriatrycznych przyczyn występowania powodów z równowagą, istnieją także przyczyny zewnętrze – środowiskowe. Okazuje się, że najczęściej do upadków dochodzi właśnie w najbliższym otoczeniu osób starszych, gdyż nie jest ono dostosowane do potrzeb chorych. Powody to: dywany, słabe oświetlenie pomieszczeń, progi, schody, kable, śliskie podłogi, nierówna powierzchnia.

Osoby sprawujące opiekę nad osobami starszymi powinny podejmować pewne czynności, które skutecznie eliminują liczbę upadków. Do czynności tych należą m.in.: 

• trening poruszania się z białymi laskami dla słabowidzących;
• zaopatrzenie chorego w okulary z filtrami, by polepszyć kontrast widzenia;
• wyposażenie seniora w urządzenia wspomagające poruszanie się (laska, balkonik);
• codzienny ruch – minimum 30 min;
• aktywność ruchowa przy muzyce prowadzona przez rehabilitanta;
• alarmy na rękach, które w przypadku zagrożenia niezwłocznie informują odpowiednie służby bądź osoby;
• pomoc podczas ubierania, kąpieli, przygotowywania posiłków.

O ile w przypadku najbliższego otoczenia sprawujący/a opiekę nad osobą z dysfunkcją ruchową ma realny wpływ na poprawę warunków, o tyle wpływ ten jest znikomy w przypadku otoczenia dalszego (infrastruktura miejska czy środki komunikacji publicznej).

Miasta w zakresie dostosowania infrastruktury do osób z problemami ruchowymi znacznie się między sobą różnią. Jednak powszechnie obowiązuje m.in.: zakaz umieszczania reklam oraz szyldów na chodnikach bądź na wysokości głowy przechodniów, środki komunikacji miejskiej także są dostosowane (jeśli jeszcze nie w całości, to w części) do potrzeb chorych – niskie progi ułatwiające wejście, nierzadko też kursują specjalne minibusy dla seniorów z problemami ruchowymi.

Wprawdzie wyeliminowanie zaburzeń równowagi u osób starszych nie jest możliwe, jednak możliwe jest zapobieganie groźnym następstwom tychże zaburzeń. Podjęcie kilku prostych, ale jakże ważnych, czynności może znacznie ograniczyć liczbę upadków seniorów, a więc i cierpienie będące ich następstwem.

Źródła:
1. Szot P., Golec J., Szczygieł E., Przegląd wybranych testów funkcjonalnych, stosowanych w ocenie ryzyka upadków u osób starszych, http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2008-01-8.pdf, dostęp 24 lutego 2017.
2. Edbom-Kolarz A., Marcinkowski J.T., Upadki osób starszych – przyczyny, następstwa, profilaktyka, http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2011/hyg-2011-3-313.pdf, dostęp 24 lutego 2017.