Brak apetytu u osób starszych stanowi istotny problem i nie małe wyzwanie nie tylko dla dietetyków ale również dla ich opiekunów. Czym jest spowodowany i jak sobie z nim poradzić?

Naturalny proces starzenia się i związane z nim zmiany w organizmie.

Apetyt, czyli naturalny proces zaspokojenia głodu to fundamentalna potrzeba biologiczna każdego człowieka. Kontrolowany jest przez podwzgórze, gdzie znajdują się ośrodki łaknienia i sytości, wrażliwe na poziom glukozy we krwi. Gdy jej poziom spada, z mózgu płynie sygnał do uzupełnienia braków i zaczynamy być głodni, gdy wzrasta- uruchomia się ośrodek sytości. U osób starszych mechanizm ten zostaje zaburzony, co jest wynikiem naturalnego procesu starzenia się organizmu. Seniorzy często zapominają o konieczności spożycia posiłku. Do utraty apetytu przyczyniają się również zachodzące wraz z wiekiem zmiany w układzie pokarmowym. Metabolizm osób w podeszłym wieku zwalnia, co wiąże się z mniejszym zapotrzebowaniem energetycznym. Braki w uzębieniu utrudniają przyjmowanie pokarmów i ograniczają ich różnorodność. Nie pomagają w tym również często źle założone protezy. Trawienie i wchłanianie składników pokarmowych jest upośledzone, co z kolei przyczynia się do niedoborów. Ponadto zaburzone jest również odczuwanie smaku i zapachu, co związane jest z zanikaniem kubków smakowych i komórek węchowych. Wszystko to prowadzi do utraty przyjemności ze spożywania pokarmów.

Wielochorobowość i wielolekowość.

Często występujące u osób starszych choroby przewodu pokarmowego tj. schorzenia zapalne jelit, wrzody żołądka i dwunastnicy, choroby przełyku, trzustki są kolejną przyczyną utraty łaknienia. Zgaga, biegunka, wzdęcia, zaparcia, czyli nieprzyjemne dolegliwości występujące podczas jedzenia lub bezpośrednio po posiłku skutecznie zmniejszają chęć spożycia pokarmów. Inne grupy chorób, dotyczące osób starszych, prowadzące do wyniszczenia organizmu i wpływające na utratę apetytu to nowotwory, choroby neurologiczne (choroba Alzheimera, Parkinsona), kardiologiczne czy też depresja. Ponadto seniorzy niejednokrotnie przyjmują ogromną ilość leków, które mogą zaburzać odczucie smaku czy też po prostu zmniejszać apetyt.

Sytuacja społeczna i finansowa.

Nie małą rolę odgrywają tutaj również czynniki ekonomiczne oraz psycho-społeczne. Samotność, obniżony nastrój, izolacja, utrata współmałżonka nie wpływają korzystnie na apetyt. Osoby starsze często są uzależnione od innych, nie są w stanie pójść na zakupy i przygotować samodzielnie posiłku. Ponadto mogą wstydzić się jeść przy innych osobach ze względu na drżenie rąk, brak zębów czy trudności w połykaniu. Niekorzystna sytuacja finansowa, brak pieniędzy często prowadzą do błędnych wyborów żywieniowych. Seniorzy zamiast sięgać po zdrowe i pełnowartościowe produkty spożywcze, często wybierają te tańsze i niestety jakościowo gorsze.

Brak apetytu prowadzi do pomijania posiłków, a to z kolei przyczynia się do występowania niedoborów żywieniowych i prowadzi do niedożywienia seniorów.

Jak zatem zwiększyć apetyt u osób starszych?

Poprawa apetytu jest niezwykle istotna, gdyż prawidłowe żywienie wpływa nie tylko na jakość ale również na długość życia.

• Bardzo ważne jest, aby zapewnić seniorom przyjemności ze spożywania posiłków, uwzględniając przy tym ich ograniczenia związane na przykład z odczuwaniem smaku i zapachu. Do jadłospisu warto wprowadzić przyprawy pobudzające łaknienie tj. bazylia, kolendra, ostra i słodka papryka, chrzan, cynamon czy liść laurowy. Dobrze doprawione i aromatyczne potrawy będą chętniej spożywane.
• Pod uwagę należy wziąć również preferencje żywieniowe osób starszych i włączyć do diety produkty i potrawy chętnie przez nich spożywane. Nie należy zmuszać seniorów do jedzenia, gdyż mogłoby to okazać się kolejną sytuacją stresującą w ich życiu. Korzystne jest spożywanie mniejszych porcji posiłków, ale w krótszych odstępach czasu, co 2-3 godziny. Oczywiście należy zadbać o to, by były to posiłki pełnowartościowe.
• W walce z brakiem apetytu pomoże kolorowe i urozmaicone menu. W całodziennej racji pokarmowej powinny znaleźć się różnorodne produkty spożywcze. Nie może zabraknąć warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, a także mleka i produktów mlecznych, chudych wędlin, mięsa czy jaj, a co najmniej dwa razy w tygodniu na talerzu powinna pojawić się ryba. Ważne jest również, aby nie powtarzać posiłków, podając każdego dnia na śniadanie i kolację kanapki a na obiad zupę. Posiłki powinny być łatwo strawne, należy zatem unikać dań tłustych i smażonych na głębokim tłuszczu.
• Osoby starsze w większym stopniu narażone są na odwodnienie organizmu, które niesie ze sobą wiele negatywnych dla organizmu skutków. Przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu sercowo – naczyniowego, a podanie napoju do posiłku ułatwi przełykanie kęsów pokarmu. Dlatego też, istotne jest prawidłowe nawodnienie organizmu. Zaleca się wypijanie 8 szklanek wody dziennie.
• Równie ważną kwestiom jest zadbanie o miłą atmosferę podczas jedzenia oraz estetyczne podanie posiłków, które wyglądem i zapachem będą zachęcały do spożycia.
• Aktywność fizyczna to kolejny czynnik korzystnie wpływający na apetyt. Odpowiednia dawka ruchu, zwłaszcza na świeżym powietrzu sprawi, że seniorzy chętniej sięgną po coś do zjedzenia.

Rzadziej występującym ale pojawiającym się w grupie osób starszych zjawiskiem jest nadmierne spożywanie żywności, czyli tzw. starczy głód. Objawia się podjadaniem między posiłkami, jak również skłonnością do jedzenia w nocy. Może być związany z występującymi chorobami. Starczy głód często dotyczy osób z chorobą Alzheimera czy demencją starczą. Innym powodem może być stres. Niektórzy, aby go zwalczyć przestają jeść, inni zaś częściej niż zwykle sięgają po jedzenie, a wybierane przez nich produkty to z reguły, nie dostarczające żadnych istotnych składników odżywczych słodycze bądź słone przekąski. Innym powodem nadmiernego objadania się seniorów mogą być wspomnienia z przeszłości, czasy wojny, gdzie półki sklepowe były puste a dostęp do żywności ograniczony. Starsi ludzie jedzą więc na zapas, obawiając się, że tamte czasy mogą powrócić.

Zarówno niedobór jak i nadmiar przyjmowanej żywności niosą za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Brak apetytu prowadzi do niedożywienia, które przyczynia się do przedwczesnej śmierci. Skutkiem nadmiernego objadania się są nadwaga i otyłość, które znacznie gorzej zwalczyć u osób starszych, nie tylko ze względu na zachodzące zmiany w organizmie ale również mniejszą ilość ruchu. Aby nie dopuścić do takich sytuacji należy zadbać o prawidłową, dobrze zbilansowaną i indywidualnie dostosowaną do każdej osoby dietę.

BIBLIOGRAFIA:

Bulczak E. Zaburzenia węchu u osób w podeszłym wieku i ich wpływ na sposób odczuwania smaku i poboru żywności. POSTĘPY DIETETYKI W GERIATRII I GERONTOLOGII 2017;2(3):31-36.

Zielińska A. Lelińska A. Wybrane aspekty starzenia i rola diety w zachowaniu zdrowia u osób starszych. POSTĘPY DIETETYKI W GERIATRII I GERONTOLOGII 2018;1(4)29-34.

Mirosław Jarosz „Praktyczny podręcznik dietetyki”, IŻŻ, Warszawa 2010.