Problemy gastryczne takie jak zaparcia, biegunki, zgaga, refluks żołądkowo-jelitowy, wzdęcia często dotyczą osób starszych i uprzykrzają im życie. Dlatego też warto zastanowić się czym są spowodowane i jak sobie z nimi radzić?

Zmiany fizjologiczne Jedną z przyczyn pojawiających się problemów trawiennych są zmiany fizjologiczne zachodzące w organizmie człowieka wraz z upływem lat. Największy wpływ na sposób żywienia mają zmiany w przewodzie pokarmowym. Do istotnych zaburzeń dochodzi już w jamie ustnej. Pojawiają się braki w uzębieniu i konieczność założenia protezy, co z kolei utrudnia żucie i gryzienie pokarmów. Obniżona produkcja śliny powoduje nie tylko suchość w ustach ale również trudności w formowaniu i połykaniu kęsów pokarmu. Upośledzeniu ulegają zmysły czucia, smaku i węchu co może powodować unikanie jedzenia wartościowych produktów lub spożywanie pokarmów zepsutych, źle przyprawionych czy nieświeżych. Może to prowadzić do występowania zatruć pokarmowych lub utarty apetytu. W przebiegu procesu starzenia dochodzi do spowolnienia motoryki przewodu pokarmowego i ruchów perystaltycznych, wiąże się to z nieprzyjemnym poczuciem zalegania pokarmu w żołądku i prowadzi do zaparć stolca. U osób starszych zmniejsza się wydzielanie soku żołądkowego i zawartego w nim kwasu solnego, co nasila problemy z trawieniem pokarmów, a także może być przyczyną większego namnażania bakterii w jelitach. Zwiększone namnażanie bakterii powoduje nie tylko upośledzenie wchłaniania ale również szereg dolegliwości takich jak biegunka czy wzdęcia. Kolejnym narządem, który przestaje prawidłowo pracować jest trzustka. Zmniejsza się ilość produkowanych przez nią enzymów, co utrudnia trawienie i wchłanianie składników pokarmowych. U osób starszych bardzo często dochodzi do niedoboru laktazy, enzymu niezbędnego do trawienia laktozy (cukru mlekowego). Z tego powodu, po wypiciu nawet niewielkiej ilości mleka, dochodzi do wzdęć, nadprodukcji gazów czy biegunki. Należy wówczas wyeliminować z diety mleko i zastąpić je mlecznymi napojami fermentowanymi – jogurt, kefir, maślanka. Nie wywołują dolegliwości i poprawiają mikroflorę jelita grubego. 

Współistniejące choroby ogólnoustrojowe

Często pojawiającym się wśród osób starszych schorzeniem, w którym dochodzi do zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego jest cukrzyca typu II. 

Zażywane leki

W środowisku osób starszych obserwuje się problem nadmiernego przyjmowania leków. Są to głównie niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, aspiryna), które mogą prowadzić do zaparć i wrzodów żołądka oraz szeroko promowane i łatwo dostępne leki wydawane bez recepty. Seniorzy często sięgają po nie, myśląc, że nie wywołują działań niepożądanych, co oczywiście jest nieprawdą.

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe

Często pojawiające się błędy żywieniowe w populacji osób starszych to przede wszystkim nadmierne w stosunku do zapotrzebowania spożycie tłuszczów zwierzęcych i węglowodanów prostych, przy równoczesnym niskim spożyciu błonnika pokarmowego i płynów, zwłaszcza wody. Dieta taka cechuje się niską wartością odżywczą, prowadzi do niedoborów składników pokarmowych i występowania problemów żołądkowo-jelitowych.

W zwalczaniu dolegliwości gastrycznych istotną role odgrywa codzienna dieta. Czasem już niewielka zmiana stylu życia pomaga zmniejszyć dolegliwości. W przypadku zaparć zaleca się stosowanie diety bogatobłonnikowej. Błonnik pokarmowy odgrywa wiele ważnych funkcji, m.in.: reguluje pracę jelit, pomaga w redukcji wzdęć i zaparć, ułatwia wypróżnianie, pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, wpływa na normalizację cukru i lipidów w surowicy krwi, chroni przed nowotworem jelita grubego, bierze udział w utrzymaniu prawidłowej flory jelitowej. Dieta wysokobłonnikowa u osób starszych może być źle tolerowana, dlatego ważne jest aby ilość błonnika była indywidualnie dostosowana, a produkty błonnikowe wprowadzane do diety seniora stopniowo. Można zacząć od zastąpienia jasnego pieczywa , ciemnym, razowym, a drobnych i oczyszczonych kasz – grubymi: pęczak, kasza gryczana. Dobrym źródłem błonnika są również płatki owsiane, otręby, orzechy, warzywa i owoce. Rośliny strączkowe (groch, fasola, soja, soczewica, bób), choć bogate w błonnik, są ciężkostrawne i u osób starszych mogą być przyczyną wzdęć. Do produktów pokarmowych zalecanych, przyspieszających perystaltykę jelit i pomocnych w zwalczaniu zaparć należą również: 

• produkty wywołujące fermentację (miód, syropy owocowe,dżemy, śliwki suszone),
• fermentujące przetwory mleczne (kefir, maślanka, jogurt),
•  napoje gazowane,
• dania zimne, pikantne
• kawa. 

W diecie bogatobłonnikowej niezwykle istotne jest przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów. Zaleca się spożycie co najmniej 2 litrów napojów dziennie. Niestety długotrwałe stosowanie tej diety może prowadzić do niedoborów cynku, żelaza i wapnia, co u osób starszych ma duże znaczenie. Równie często spotykanym problemem w populacji osób starszych jest biegunka. Przyczyną jej pojawienia się może być nadmierne spożycie alkoholu i kofeiny, a także nietolerancja laktozy, alergie pokarmowe czy też choroby czynnościowe przewodu pokarmowego. Zalecenia dietetyczne są indywidualne i zależne od przyczyny. W takiej sytuacji pomocne mogą się okazać produkty spożywcze zwalniające pracę przewodu pokarmowego tj.: czarna herbata, mąka ziemniaczana, kisiel, żelatyna, suche produkty, napoje gorące. Należy również zadbać o prawidłową podaż płynów, aby nie dopuścić do odwodnienia. Zaleca się wypijanie od 1,5 do 2 litrów wody lub słabych herbatek ziołowych, przez cały dzień, w niewielkich ilościach. Dieta powinna być łatwo strawna. Należy zatem unikać ostrych przypraw, pełnoziarnistych produktów zbożowych, roślin strączkowych alkoholu, kawy, tłustych potraw. Owoce i warzywa najlepiej spożywać bez skórki, przetarte, duszone lub gotowane. 

BIBLIOGRAFIA:

Magdalena Tańska. Zasady żywienia ludzi starszych w ogólnej profilaktyce chorób dietozależnych. Żywienie a środowisko. Gdańsk 2016.

Elżbieta Gabrowska, Mikołaj Spodaryk. Zasady żywienia osób w starszym wieku. Gerontologia Polska, tom 14, nr 2, 57-62.