Upadek jest zdarzeniem, w wyniku którego człowiek niecelowo znalazł się na ziemi, podłodze lub innych o niższym poziomie. Upadki zawsze mogą powodować daleko idące, dotkliwe w skutkach konsekwencje, jednak u osób starszych są szczególnie niebezpieczne, zarówno z samego faktu ograniczonych możliwości fizycznych, które osobę młodą i silną w pewnym stopniu mogą uchronić od ich następstw, jak też z powodu utrudnionego leczenia wynikającego ze zmniejszonej zdolności regeneracyjnej organizmu. 

Przyczyny upadków

Starzejący się organizm to zwiększone ryzyko różnego typu urazów, wynikających między innymi z powodu upadków, a te po 65 roku życia w ponad  połowie przypadków prowadzą do hospitalizacji, trwałych ograniczeń sprawności ruchowej, nierzadko wymuszających zmianę dotychczasowego trybu życia, a nawet zgonów. Na upadki seniorów wpływ ma szereg przyczyn. Te, których najtrudniej uniknąć, bowiem z reguły nie da się ich wyeliminować, powodowane są czynnikami zdrowotnymi. Drugą grupę stanowią czynniki środowiskowe, które na szczęście wyeliminować można relatywnie łatwo.
  
Układ kostny osób starszych zwykle jest znacznie bardziej osłabiony, na przykład osteoporozą, niż obserwujemy to u ludzi młodych, z kolei odruchy bezwarunkowe związane z reakcją na zagrożenie są wolniejsze, stąd też większa ilość upadków. Kolejną ich przyczynę stanowi niedowidzenie i ślepota, które są następstwem cukrzycy lub chorób oczu, głównie wtedy, gdy nie są prawidłowo leczone. Problemem jest też brak obuoczności i związana z tym utrata możliwości właściwego określania odległości. Jej przyczyny mogą być różne, na przykład zwyrodnienie plamki żółtej, zaćma, jaskra czy też brak odpowiedniej korekcji wzroku. Oczy obciążone wymienionymi schorzeniami są trudne, a nawet zupełnie niemożliwe do korekcji optycznej (okulary), a niestety u osób starszych występują relatywnie często. 

Upadki powodowane są także zaburzeniami równowagi lub zawrotami głowy, będącymi następstwem niedostatecznego krążenia krwi w mózgu, w szczególności niewydolnością tętnic kręgowych, często współistniejącą ze zmianami zwyrodnieniowo-dyskopatycznymi kręgosłupa szyjnego, z następowymi napadowymi zawrotami głowy. Istnieje też wiele innych chorób, które zwiększają ryzyko upadków, na przykład choroby z dysfunkcją narządów ruchu, w tym niedowłady, dysfunkcje stawów, padaczka z napadami uogólnionymi, omdlenia w wyniku chorób układu krążenia. Mogą być też następstwem ubocznego działania leków 

Do czynników zewnętrznych (środowiskowych) upadków przede wszystkim zaliczyć należy niedostosowanie otoczenia, głównie mieszkań, do potrzeb osoby chorej. Ich przyczyną najczęściej są dywany, chodniki, progi, schody, wystające kable, niezabezpieczone meble, niedostateczne oświetlenie lub jego zupełny brak albo też wykonywanie w sposób niewłaściwy prac domowych.  

Następstwa upadków 

Jak pokazują statystyki, aż 40% upadków osób starszych kończy się poważnymi obrażeniami, szczególnie złamaniami kończyn oraz urazami czaszkowo-mózgowymi. Do większości z nich dochodzi w domu. Po upadkach stwierdza się złamania, mniejsze kontuzje takie jak siniaki, drobne wylewy podskórne czy uciskowe uszkodzenia ciała, u części chorych otwarte rany. Zawsze też pojawia się ból i cierpienie psychiczne. Często nawet po zakończeniu leczenia pacjent nie może już wrócić do poprzedniej sprawności i prowadzić takiego trybu życia, jak dotychczas. Aby tego unikać, należy podejmować czynności, które w miarę możliwości ograniczą ryzyko, tym samym zmniejszając liczbę upadków, zwłaszcza, że w tej grupie wiekowej zdarza się to wyjątkowo często, a ich skutki są szczególnie dotkliwe. Upadki nierzadko kończą się nawet zgonem. 

Profilaktyka

Aby dom seniora stał się dla niego bardziej bezpieczny, należy usunąć wszystkie dywany i chodniki, szczególnie miękkie, mające tendencję do zwijania się. Podobnie z niezabezpieczonymi kablami i innymi przedmiotami znajdującymi się na podłodze. Progi koniecznie trzeba zlikwidować. Należy też zadbać o dobre oświetlenie, górne dobrze jest uzupełnić punktowym. Pamiętajmy, że osoba starsza potrzebuje czterokrotnie więcej światła niż człowiek młody. W miarę możliwości powinno się usunąć wszystkie zbędne sprzęty, bibeloty, drobne meble, które mogą utrudniać dostęp do potrzebnych seniorowi przedmiotów. Ogólnie trzeba dbać o porządek, na podłodze nie powinny znajdować się żadne  dodatkowe rzeczy, a te które muszą, zawsze należy odkładać na właściwe miejsce. Kupując dla seniora domowe pantofle zwróćmy uwagę, aby miały antypoślizgową, zapobiegającą upadkom podeszwę. W łazience dobrze jest umieścić maty antypoślizgowe, ponadto z powodu ryzyka zahaczenia o brzeg warto usunąć wannę na rzecz prysznica wraz ze specjalnym krzesełkiem kąpielowym. Dobrze jest też zamontować różnego rodzaju uchwyty i poręcze, które nie tylko pomogą w korzystaniu z pomieszczeń sanitarnych, ale też w zachowaniu równowagi, jeśli seniorowi zakręci się w głowie.  

W ramach profilaktyki przed upadkami osoby słabowidzące, samodzielnie poruszające się po mieście, powinny być uczone chodzenia z laskami oraz wyposażane w charakterystyczne, białe laski. Powinny też nosić okulary z filtrami zapobiegającymi olśnieniom oraz polepszającymi kontrast widzenia. Senior musi nauczyć się właściwie oceniać odległość od oczu do widzianego przedmiotu - niestety wraz z wiekiem pojawia się z tym spory problem, co stanowi dodatkowe ryzyko zachwiania się i upadku.

Również do prewencji należy zaliczyć ćwiczenia rehabilitacyjne, których celem jest wyeliminowanie upadków następujących z przyczyn zdrowotnych, a także stosowanie odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego. Osoby z dysfunkcją narządu ruchu powinny poruszać się w chodzikach (balkonikach), co pozwala im utrzymać pionową postawę ciała. Warto też zadbać o zaopatrzenie w ochronę stawu biodrowego. Oprócz tego każdy względnie sprawny senior powinien przez co najmniej pół godziny dziennie spacerować, ćwiczyć, pływać lub uprawiać innego rodzaju aktywność poprawiającą ogólną sprawność ruchową, bowiem ogromnie istotna jest wytrzymałość jego organizmu, kondycja, umiejętność zachowania równowagi. 

Osobie starszej, zwłaszcza nie w pełni sprawnej, należy pomagać w codziennych czynnościach - ubieraniu, myciu, robieniu zakupów, dbaniu o porządek. Pewne sytuacje warto zresztą przewidywać i w miarę możliwości zawsze przebywać gdzieś w pobliżu, aby w razie potrzeby móc wyręczyć seniora w zadaniach, które stanowią ryzyko, a z którymi może mieć problem. 

Istotą profilaktyki jest także przestrzeganie norm w budownictwie – zachowanie normowanej wysokości schodów, szerokości drzwi, właściwe umieszczanie poręczy. Można, i warto, pierwszy i ostatni stopień schodów oznaczać innym, kontrastowym kolorem, co znacząco ułatwia poruszanie się po nich osobom z problemem braku obuoczności, jak również z innymi schorzeniami oczu. Ważne jest również dostosowanie do potrzeb osób starszych obiektów użyteczności publicznej, gdzie koniecznie trzeba zwrócić uwagę na dobre oświetlenie czy nieoślepiające oznakowanie ulic i przejść. Do zapobiegania upadkom zalicza się też zakaz umieszczania reklam i szyldów na chodnikach lub na wysokości głowy przechodniów. Z kolei środki komunikacji publicznej powinny mieć tak zwane bezprogowe, łatwe do pokonania wejścia, lub przynajmniej niezbyt wysokie stopnie, a dodatkowo wyraźnie oznakowane przeszkody.