Jesień życia to czas, kiedy człowieka zwykle nie pochłaniają już obowiązki zawodowe, rodzina, dzieci, które wymagałyby poświęcenia im czasu i uwagi. Niestety nader często brakuje mu także zainteresowań i pasji, nie ciągnie do żadnego rodzaju aktywności - w wyniku czego pojawia się nadmiar niezagospodarowanego czasu. Jeśli do tego dodać wyizolowanie, samotność i dotkliwą pustkę, które pojawiają się niemal równolegle, to wydaje się całkiem zrozumiałe, że senior zaczyna szukać czegoś w zastępstwie. W tym miejscu z pomocą przychodzi telewizja – jedna z najbardziej dostępnych, a przy tym zajmująca uwagę oraz sporą ilość czasu rozrywka. Niestety stanowi także zagrożenie.  

Przyczyny uzależniania się od telewizji

Telewizja charakteryzuje się łatwą dostępnością i powszechnością, jest też relatywnie niedroga. Może być lekiem na samotność, zastępować brak kontaktu z drugim człowiekiem, a przy tym nie wymaga żadnego zaangażowania, nawet wyjścia z domu. Niestety stwarza też zagrożenie w postaci uzależnienia, co wynika między innymi z faktu,  że ma ogromną siłę oddziaływania. Weźmy też pod uwagę, że na przykład książka czy słuchanie audycji radiowych pobudzają wyobraźnię, a obrazy, które widzimy na ekranie, powodują, że człowiek wyłącza się z życia, uciekając w świat iluzji – to bywa kuszące. Warto zdać sobie sprawę, że kontakt z telewizją często stanowi ucieczkę od problemów, z którymi musimy walczyć na co dzień, a o których na chwilę można po prostu zapomnieć. Nie jest to jednak satysfakcjonujące wyjście z sytuacji, bo przecież problemy nie stają się przez to mniejsze, ponadto nic nie jest w stanie zastąpić prawdziwej, szczerej relacji z kimś, kto w trudnych chwilach może być prawdziwym wsparciem. Od postaci z ekranu nie można także otrzymać zrozumienia, doświadczyć empatii, konkretnej pomocy, co w takich chwilach zwykle potrzebne jest do osiągnięcia emocjonalnej równowagi. 

Sygnały świadczące o telemanii 

Są osoby, którym telewizja towarzyszy niemal przez cały dzień - w trakcie domowej krzątaniny i relaksu, spożywania posiłków i podczas wizyty gości, a przy tym nie zauważają, że można inaczej. Jeśli obserwujemy, że senior zbyt wiele czasu spędza przed odbiornikiem, a tym bardziej, że pokazywany w nim świat świadomie przedkłada ponad jakąkolwiek inną aktywność plus traci motywację, aby szukać kontaktu z realnymi ludźmi, to może być to niepokojące i wskazywać, że pojawił się problem. W takiej sytuacji warto przede wszystkim zwrócić uwagę na kilka sygnałów charakterystycznych dla uzależnienia od telewizji, czyli tak zwanej telemanii. Bardzo znamienne jest odkładanie innych czynności na później tylko po to, aby choć przez kilka, kilkanaście minut pooglądać telewizję, po czym traci się rachubę czasu.  To jednak wciąż jeszcze nie musi o niczym świadczyć. Prawdziwy problem zaczyna się wówczas, gdy program telewizyjny przedkładany jest ponad obowiązki i inne ważne dotąd czynności, a relacje z ludźmi w bieżącej hierarchii ustawiane są za serialami, reportażami, programami informacyjnymi. Niepokojące są również komunikaty płynące ze strony osób trzecich, a świadczące o tym, że czują się zepchnięte na margines. O zaawansowanym uzależnieniu możemy mówić wówczas, gdy obserwujemy rozdrażnienie, niepokój, a nawet agresję w chwili, kiedy dzieje się coś, co uniemożliwia seniorowi zasiąść przed telewizorem albo też z określonego powodu powinien oglądanie przerwać. Taka reakcja świadczy i wyraźnie pokazuje, że brak kontaktu z telewizją traktowany jest przez niego jak coś wyjątkowo dotkliwego i dobrowolnie nie potrafi z tego zrezygnować. W skrajnych przypadkach człowiek zaczyna żyć życiem filmowych bohaterów, utożsamiać się z nimi, a nawet traktować jak swoją drugą rodzinę.

Pierwsze alarmujące symptomy mogą być niemal niezauważalne, za to brak podjętych w porę działań profilaktycznych może stosunkowo szybko prowadzić do kolejnych, znacznie poważniejszych etapów uzależnienia. Ten proces  powoduje stopniową utratę wolności, wartości, więzi z otoczeniem. Osoba uzależniona traci motywację do dokonywania zmian w swoim życiu, a w gorszych chwilach ucieka przed ekran, przez co nałóg pogłębia się jeszcze bardziej. 

Skutki uzależnienia od telewizji

Na oglądanie telewizji, często zupełnie bezrefleksyjne i mało świadome, osoba uzależniona poświęca długie godziny, w wyniku czego rozluźniają się więzy z rodziną, za to powstają konflikty. Choć w założeniu powinna być rozrywką, to dostarczana w nadmiarze nie tylko nie pozwala organizmowi odpocząć, ale wywołuje jeszcze większe zmęczenie, angażując układ nerwowy, przemęczając kręgosłup i cały układ kostno-stawowy, który dla prawidłowego funkcjonowania potrzebuje ruchu. Mogą pojawiać się bóle głowy. Męczą się i bolą oczy, co może skutkować wywołaniem lub pogłębieniem się już istniejących wad wzroku. Telewizja wymusza postawę statyczną, a tym samym sprzyja otyłości, pośrednio także cukrzycy. Jest ludziom potrzebna, jednak w nadmiarze może pełnić funkcję niemal narkotyzującą. Zdaniem wielu psychologów wielogodzinne zasiadanie przed odbiornikiem dostarcza człowiekowi wielu niekorzystnych bodźców, w tym naraża go na dodatkowy, emocjonalny stres. Szybka zmiana kanałów, a także nadmiar docierających informacji powodują, zwłaszcza u osoby starszej, brak możliwości nadążania z przetwarzaniem odbieranych treści. To z kolei wpływa na rozdrażnienie lub stany apatii i zobojętnienia. Z uwagi na to, że telewizja nie zmusza do samodzielnego myślenia, w dłuższej perspektywie może wywołać problemy z koncentracją i pamięcią, a nawet różnego rodzaju zaburzenia psychiczne. 

Profilaktyka i walka z telemanią

Czy można w jakiś sposób zapobiegać uzależnieniu seniora od telewizji? Tak i jest to w gruncie rzeczy bardzo proste. Najlepszą formą profilaktyki jest aktywizacja i szukanie alternatywy na zagospodarowanie wolnego czasu. Jeśli dzień będzie wypełniony pozytywnymi wrażeniami, to mniejsza stanie się pokusa, aby zasiąść przed odbiornikiem. Warto więc starszej osobie proponować spacery, wyjścia do biblioteki, kina lub teatru, na spotkania z lubianymi znajomymi czy choćby zająć go różnego rodzaju intelektualną rozrywką, nawet tak banalną, za to korzystną dla układu nerwowego, jak czytanie książek, rozwiązywanie krzyżówek albo gra w warcaby. Można także poszukać lokalnego klubu seniora, w którym zwykle dzieje się coś ciekawego, a przede wszystkim ma się stały kontakt z ludźmi w podobnym wieku i z podobnymi problemami, a nawet zachęcić do udziału w zajęciach uniwersytetu trzeciego wieku. Cenna jest w zasadzie każda życiowa aktywność oraz taki sposób spędzania czasu, który sprawia seniorowi przyjemność - dzięki temu nie będzie czuł potrzeby ucieczki w świat telewizji. 

Kiedy jednak problem już się pojawi, warto skonsultować się ze specjalistą – psychologiem lub psychoterapeutą. Senior początkowo może stawiać opór, nie chcąc nawet dopuścić do siebie myśli, że ma problem, wówczas można samemu zgłosić się po pomoc i poradę, w jaki sposób w takiej sytuacji postępować. Można, i warto, poszukać także specjalnych grup wsparcia – kontakt z innymi osobami borykającymi się z tym samym lub podobnym problemem, zwykle pomaga najpierw uświadomić sobie zagrożenie, a potem z nim walczyć. Ważne, aby nie przyglądać się biernie, za to szukać skutecznego rozwiązania, bo nawet jeśli uzależnienie od telewizji pozornie wydaje się niegroźne, to jednak niesie ze sobą naprawdę dotkliwe skutki.