Demencja czyli inaczej otępienie to najogólniej mówiąc, przewlekłe pogorszenie czynności intelektualnych. Często jest bagatelizowana i uznawana za naturalny objaw starzenia się organizmu. Prowadzi do znacznego upośledzenia lub utraty funkcji poznawczych tj. pamięć, myślenie, rozumienie, orientacja, liczenie, mowa. Osoba starsza zaczyna mieć problemy z wykonaniem najprostszych codziennych czynności. Nie potrafi sama przygotować posiłku i spożyć go, a kłopot stanowi dla niej załatwianie potrzeb fizjologicznych. Głównym objawem choroby są zaniki pamięci. Senior zapomina co jadł na śniadanie, po co poszedł do sklepu, gdzie położył klucze, gdzie mieszka, jak się nazywa. Ma problemy z pamięcią krótkotrwałą, nie pamięta co się wydarzyło kilka godzin temu, wspomina natomiast wydarzenia sprzed kilkunastu a nawet kilkudziesięciu lat. Często nie rozpoznaje członków rodziny. Towarzyszą mu apatia, złe samopoczucie, zmęczenie, brak chęci do wykonywania różnych czynności i uczenia się, lęk, depresja, wahania nastrojów, urojenia. Wraz z postępem choroby pacjent staje się coraz bardziej zależny od osób trzecich. Przyczyn otępienia wymienia się wiele. Może to być choroba Alzheimera, otępienie naczyniowe spowodowane krwotocznymi bądź niedokrwiennymi zmianami w mózgu, zaburzenia metaboliczne, endokrynologiczne, cukrzyca, HIV, kiła, nadużywanie alkoholu. Wszystkie formy demencji znacznie pogarszają jakość życia. Niestety dane epidemiologiczne nie są zadawalające, a osób cierpiących na demencję ciągle przybywa. W 2015 roku zmagało się z nią 46 milionów ludzi na całym świecie, prognozuje się, że w 2050 roku liczba ta wzrośnie do 131,5 mln. Działania profilaktyczne, zmniejszające ryzyko zaburzeń funkcji poznawczych są zatem niezmiernie ważne. Istotną rolę odgrywa zmiana stylu życia, a przede wszystkim zaprzestanie palenia papierosów, regularna aktywność fizyczna, utrzymywanie kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, podejmowanie czynności aktywizujących mózg jak: rozwiązywanie krzyżówek czy też czytanie książek. Warto również zadbać o prawidłowo zbilansowaną dietę, w której nie powinno zabraknąć takich składników pokarmowych, jak: wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, antyoksydanty (w tym witamina C, E i β-karoten), witaminy z grupy B (szczególnie witamina B₆, B₁₂, foliany), witamina D, a także żelazo, jod oraz cynk.

Dobre i złe kwasy tłuszczowe

Korzystny wpływ na organizm wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, a przede wszystkim kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA). Główne źródła pokarmowe tych kwasów to tłuste ryby morskie: śledź, makrela, tuńczyk, łosoś, dorsz, a także niektóre skorupiaki morskie. Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe i hipotensyjne. Wspomagają proces uczenia się, zapamiętywania oraz radzenia sobie ze stresem, a spożywanie dużych ilości kwasu DHA zapobiega powstawaniu zmian typowych dla choroby Alzheimera. Zalecane są również jednonienasycone kwasy tłuszczowe, które znajdują się w olejach roślinnych (oliwa, olej rzepakowy, lniany, słonecznikowy, kukurydziany). Z kolei nasycone kwasy tłuszczowe, izomery trans kwasów tłuszczowych oraz cholesterol zwiększają ryzyko wystąpienia otępienia. Należy zatem unikać produktów typu fast food, słodkich i słonych przekąsek, gotowych dań, margaryn, a także śmietany i śmietanki do kawy, tłustych wędlin, mięs i przetworów mięsnych.

Moc antyoksydantów

Działanie przeciwutleniające wykazują między innymi: witamina C, witamina E, karotenoidy, flawonoidy, tokoferole, witamina D, selen. Ich rola polega na zwalczaniu wolnych rodników tlenowych i wywołanych przez nie uszkodzeń w komórkach nerwowych. Dzięki temu hamują rozwój demencji. Bogatym źródłem tych składników są głównie świeże owoce i warzywa.

Witamina C: owoce dzikiej róży, jagodowe, cytrusowe, zielona pietruszka, warzywa kapustne, pomidory, ziemniaki, chrzan.

Witamina E: oleje roślinne, zwłaszcza słonecznikowy, margaryny wzbogacane w ten składnik, kiełki i zarodki pszenne.

Karotenoidy: marchew, szpinak, dynia, papryka czerwona, pomidory, brokuły, koperek, brzoskwinia, morela, mango.

Flawonoidy: cebula, pomidory, papryka, brokuły, kapusta, sałata, jagody, czarne porzeczki, aronia, winogrona, owoce cytrusowe, jabłka, wiśnie, truskawki, kiwi, czerwone wino, sok z owoców grejpfruta, herbata, zwłaszcza zielona, kawa i kakao. Produktem najbardziej bogatym we flawonoidy jest gorzka czekolada zawierająca co najmniej 70% .

Witamina D: tran, ryby, jaja, masło, sery, mleko, grzyby, drożdże, promienie słoneczne.

Selen: otręby, kiełki, produkty zbożowe, ryby morskie.

Witaminy z grupy B dla lepszej pracy mózgu

Witaminy z grupy B, a zwłaszcza kwas foliowy, witaminy B₆ i B₁₂ są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, a ich niedobór zwiększa ryzyko wystąpienia demencji. Witamina B₁₂ znajduje się głównie produktach pochodzenia zwierzęcego. Aby pokryć zapotrzebowanie należy sięgać po mięso, wędliny, podroby, ryby, jaja, sery, mleko i jogurty. Witamina B₆ obecna jest w drożdżach, kiełkach pszenicy, otrębach pszennych, nasionach roślin strączkowych, orzechach, a także mięsie, jajkach i mleku. Zaś źródła kwasu foliowego to: ciecierzyca, szpinak, sałata, fasola biała, korzeń i natka pietruszki, jaja, brukselka, jarmuż, brokuły, brukselka, słonecznik, sezam. W mniejszych ilościach znajduje się także w orzechach wątróbce, ryżu brązowym, czereśniach, chlebie żytnim pełnoziarnistym i grahamie. Witaminy te biorą również udział w metabolizmie homocysteiny. Jest to aminokwas, którego podwyższony poziom we krwi przyczynia się do wystąpienia chorób układu krążenia oraz rozwoju zaburzeń funkcji poznawczych i demencji. Zwiększony poziomu homocysteiny we krwi związany jest z nadmiernym spożyciem alkoholu, kawy i palenia papierosów. Należy zatem tego unikać.

Żółty proszek, czyli cenna kurkumina

Kurkumina jest głównym składnikiem kurkumy, którą można znaleźć w indyjskiej przyprawie curry. Poza tym, że odpowiada za żółte zabarwienie potraw, wykazuje również działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne oraz może zmniejszać ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera. Ponadto opóźnia proces starzenia, a jej stosowanie jest bezpieczne dla organizmu. Warto zatem wzbogacić dietę osób starszych i chorujących na schorzenia neurodegeneracyjne w przyprawę curry.

Dieta śródziemnomorska – dla zachowania prawidłowej funkcji układu nerwowego

Dieta śródziemnomorska oparta na zdrowych tłuszczach, obfitująca w oliwę, ryby, będące źródłem kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, świeże warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, a uboga w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, cholesterol oraz wysoko przetworzoną żywność odgrywa istotną rolę w profilaktyce chorób sercowo- naczyniowych, a także wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera i Parkinsona. Jej prozdrowotne działanie wynika ze spożycia dużej ilości antyoksydantów, błonnika oraz kwasów tłuszczowych omega-3.

Wysokie ryzyko niedożywienia

Osoby starsze cierpiące na demencję są szczególnie narażone na niedożywienie. W zależności od stopnia zaawansowania choroby występuje u nich szereg zaburzeń, które utrudniają lub całkowicie uniemożliwiają spożywanie pokarmów oraz powodują trudności w ich karmieniu. U chorych dochodzi do zaburzenia funkcji językowych, nie potrafią więc porozumieć się z opiekunem i wyrazić swojej woli. Ponadto nie rozróżniają smaków i zapachów, nie potrafią więc stwierdzić czy coś nadaje się do zjedzenia czy też nie. Cierpiąc na zaburzenia pamięci, często zapominają po co znaleźli się przy stole. Do tego wszystkiego dochodzą zmiany związane z upływem lat, a więc trudności w gryzieniu i żuciu, gorsza motoryka przewodu pokarmowego, upośledzone trawienie i wchłanianie pokarmów. W tym momencie ważne jest zapewnienie odpowiedniego wsparcia żywieniowego. Chorego należy zachęcić do jedzenia poprzez proponowanie ulubionych potraw. Warto zadbać o odpowiednią konsystencję pożywienia, ułatwiającą połykanie oraz otoczenie, w którym spożywany jest posiłek. Gdy mimo wszystko chory odmawia przyjmowania jedzenia drogą doustną należy rozważyć konieczność żywienia sztucznego.

 BIBLIOGRAFIA:

Dochniak M, Ekiert K. Żywienie w prewencji i leczeniu choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 2, 199–208.

Granda D, Białecka A, Kałuża J, Pietruszka B. Wybrane czynniki żywieniowe związane z zachowaniem zdolności poznawczych osób starszych – część I. Witaminy. POSTĘPY DIETETYKI W GERIATRII I GERONTOLOGII 2017;1(3):5-14.

Granda D, Białecka A, Kałuża J, Pietruszka B.Wybrane czynniki żywieniowe związane z zachowaniem zdolności poznawczych osób starszych – część ii. Składniki mineralne. POSTĘPY DIETETYKI W GERIATRII I GERONTOLOGII 2018;1(4):5-13.

Babiarczyk A, Kolonko J. Decyzje związane ze sztucznym odżywianiem i nawadnianiem chorych na zaawansowaną demencję. PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2009; 6(2):71-80.