Opieka nad starszą osobą to szeroki zakres obowiązków, podczas wykonywania których powinniśmy bazować na wiedzy połączonej z doświadczeniem, zawsze jednak podchodząc do podopiecznego w sposób bardzo indywidualny. Jednym z aspektów tego zagadnienia jest pielęgnacja ciała, w tym higiena osobista, intymna, także dbałość o związane z wyglądem samopoczucie seniora.  

Oczyszczanie i podstawowa pielęgnacja

Wraz z upływem czasu ludzka skóra traci swoją naturalną elastyczność, staje się bardziej wysuszona, cienka, szorstka i wrażliwa. Czynniki takie jak biologiczne starzenie się, uszkodzenia naskórka, warunki pogodowe (mróz lub upał), kontakt z detergentami, kałem, moczem, potem – to wszystko ma wpływ na powstawanie zmian i związanych z nimi dolegliwości. U podopiecznego możemy zauważyć zaczerwienienie, pieczenie, swędzenie, łuszczenie naskórka, odparzenia, a nawet stany zapalne czy zmiany grzybicze. Sposób pielęgnowania ciała osoby starszej jest ściśle związany ze stanem jej zdrowia fizycznego i stanem psychicznym, indywidualnymi predyspozycjami czy też utraconymi umiejętnościami, istnieje jednak szereg zasad ogólnych, o których bezwzględnie należy pamiętać.  

Ważnym elementem ochrony skóry jest prawidłowe jej oczyszczanie oraz pielęgnacja, w tym wzmacnianie warstwy ochronnej, co ma na celu zapobieganie podrażnieniom i innego typu zmianom. Należy pamiętać, że zaniedbanie higieny ciała ma wpływ na powstawanie zakażeń, dlatego jest to czynność niezwykle ważna i wymaga staranności wykonania. 

Najpierw skórę należy dokładnie umyć delikatnym, niealergizującym środkiem myjącym, najlepiej o właściwościach nawilżająco-natłuszczających. Obecnie na rynku dostępna jest cała gama produktów przeznaczonych dla osób starszych, zawierających naturalne dla skóry pH, D-pantenol, allantoinę, witaminę E, które to znacząco przyspieszają gojenie powstałych ran, leczą podrażnienia i chronią skórę przed wpływem szkodliwych czynników zewnętrznych. Bardzo wygodne są chusteczki nasączone substancjami, które oczyszczają i pielęgnują bez użycia wody. Innego rodzaju środki zawsze należy dokładnie spłukać. 

Chcąc umyć ciało podopiecznego zaczynamy od jego twarzy, potem myjemy ręce, nogi, na końcu, koniecznie po zmianie wody, części intymne. Po starannym wykonaniu tych czynności, skórę delikatnie wycieramy miękkim, najlepiej bawełnianym ręcznikiem, a na koniec wcieramy w nią pielęgnujące, nawilżająco-natłuszczające, balsamy i kremy. Pamiętamy przy tym, aby ciała intensywnie nie pocierać, bo mogłoby to spowodować otarcia i innego rodzaju uszkodzenia naskórka. 

Jeśli stan podopiecznego pozwala na tradycyjne kąpiele, to należy pamiętać, aby nigdy nie były one zbyt długie ani gorące, nie tylko ze względu na możliwość omdleń, ale też, aby nie dopuścić do nadmiernego przesuszenia skóry. Można za to wlać do wody niewielką ilość delikatnie natłuszczającego olejku do kąpieli albo rozpuścić garść zdrowotnej, wybranej zgodnie z potrzebami seniora, soli. Jedno i drugie najlepiej, aby zostało zakupione w aptece.    
Nie powinno się także zapominać o nawilżaniu skóry od wewnątrz, a więc przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów, zwłaszcza w upalne dni. Z powodu zwiększonej utraty wody, osoby starsze są szczególnie narażone na odwodnienie.   

Inne problemy skórne – co wtedy? 

W podeszłym wieku stosunkowo częstym problemem jest nietrzymanie moczu lub kału. Skóra osoby borykającej się z tymi dolegliwościami wymaga dodatkowej pielęgnacji i ochrony – ze względu na kontakt z amoniakiem oraz pozostałościami enzymów trawiennych. W takiej sytuacji wymagane jest użycie specjalistycznych kosmetyków, bo zwykłe mydło i inne, oparte na nim środki, mogą powodować dodatkowe, nadmierne przesuszenie i podrażnienie skóry. Właściwie dobrane produkty nie naruszają jej równowagi i powłoki kwasowej, dzięki czemu pomagają unikać przykrych konsekwencji w postaci odparzeń, stanów zapalnych czy odleżyn. Kiedy dojdzie do kontaktu skóry z moczem lub kałem, należy ją natychmiastowo oczyścić, a potem zabezpieczyć, używając kosmetyków nawilżających, regenerujących i łagodzących podrażnienia. Wszystkie środki powinny mieć pH 5,5, które nie niszczy naturalnego, lekko kwaśnego odczynu skóry, a dodatkowo wspomaga mechanizmy obronne.

Każdorazowo podczas wykonywania toalety należy uważnie oglądać skórę podopiecznego pod kątem występowania odparzeń, które mogą pojawić się szczególnie w miejscach narażonych na ocieranie się o siebie dwóch powierzchni, na przykład pod pachami, w pachwinach, fałdach powłok brzusznych, u kobiet pod piersiami. Już na etapie profilaktyki te miejsca trzeba wyjątkowo dokładnie osuszać i zabezpieczać. Odparzenia łączą się bowiem z obrzękiem i bólem, z czasem powierzchnia staje się sącząca, a to grozi już poważnymi konsekwencjami. Jeśli więc zauważymy jakiekolwiek zaczerwienione miejsca, można zastosować Sudocrem lub Alantan, a dwa stykające się ze sobą fragmenty skóry oddzielać jałowym gazikiem. 

Co zostało już wyraźnie podkreślone, pielęgnacja ciała podopiecznego ma znaczenie ze względu na jego zdrowie, ale warto mieć świadomość, że równocześnie wpływa na relację na linii podopieczny-opiekun. Dzięki troskliwemu zajmowaniu się ciałem seniora i sprawianiu, że czuje się on bardziej komfortowo – jesteśmy w stanie nawiązać z podopiecznym bliższy emocjonalnie kontakt. Czynności związane z higieną osobistą są krępujące, jeśli jednak uda nam się wzbudzić zaufanie, to równocześnie zbliżymy się do niego, co z kolei będzie przekładać się na wzajemną komunikację i całokształt sprawowanej opieki. 

Ciało a psychika  

Zupełnie odmienną kwestię stanowi akceptacja, lub jej brak, procesu naturalnego starzenia się skóry i jego wpływu na wygląd zewnętrzny, powszechnie wiązany z atrakcyjnością. Są osoby, które ten fakt przyjmują zupełnie łagodnie, tłumacząc sobie, że taka jest kolej rzeczy, są jednak i takie, którym trudno przychodzi pogodzić się z upływającym czasem. Wydaje się, że problem znacznie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. 

Kiedy skóra staje się szorstka, pomarszczona i szara – może dostarczać swojemu właścicielowi wielu zmartwień, wpływać na jego stan emocjonalny, w tym głównie na poczucie własnej wartości i wynikającą z niego pewność siebie. Jeśli więc widzimy, że dla podopiecznej stanowi to naprawdę duży problem, warto z nią na ten temat rozmawiać. Takie szczere, przyjacielskie rozmowy, w których wykażemy się zrozumieniem i troską, co prawda nie zmienią jej sytuacji, ale być może pozwolą seniorce spojrzeć na siebie łagodniej. Warto podkreślać, jakie ma atuty, od czasu do czasu powiedzieć coś miłego, wpleść jakiś szczery komplement, przekonywać, że nawet w starszym wieku można samej ze sobą czuć się dobrze, wystarczy tylko nieco o siebie zadbać. Tu warto podeprzeć się przykładami z własnego otoczenia lub wskazać osoby powszechnie znane, które pomimo swojego zaawansowanego wieku wciąż budzą podziw. 

Kobiety chcą być piękne niezależnie od metryki, dlatego tym bardziej warto pokazać, że delikatny, dostosowany do potrzeb skóry i wieku makijaż, może znacząco poprawić urodę oraz wpłynąć na samopoczucie podopiecznej. Podobnie jest z fryzurą – czyste, zadbane, starannie uczesane włosy mogą stać się wielkim atutem. Można nawet zachęcić seniorkę do niewielkiej metamorfozy, wykonać jej dobrany do typu urody makijaż oraz zrobić elegancką fryzurę - niech sama przekona się, jak bardzo zyska na tym jej powierzchowność. Jeśli w tej nowej „odsłonie” poczuje się dobrze, warto powtarzać to częściej, przy okazji namawiając do samodzielnego dbania o urodę. Można też od czasu do czasu sprawić podopiecznej jakiś drobny, kosmetyczny upominek - niech to będzie zachęta oraz sygnał, że choć jest w jesieni życia, to wciąż widzimy w niej kogoś, komu zależy na tym, aby wyglądać atrakcyjnie i kobieco.    

Kiedy napotykamy na opór...

Jak wynika z powyższego, zmieniające się ciało to trudny temat, zwłaszcza dla osób, dla których naturalne starzenie się organizmu jest bolesnym i ciężkim do zaakceptowania procesem.     Niemniej na przeciwnym biegunie mamy seniorów, dla których dbałość o siebie jest przykrą koniecznością i robić tego po prostu nie lubią, a nawet stawiają wyraźny opór. 

Brak troski o higienę może wywołać dotkliwe w skutkach efekty, dlatego musimy zdawać sobie sprawę, że nie wolno nam dopuścić do żadnych zaniedbań. Aby podopiecznego w jakiś sposób zachęcić i przekonać do czynności związanych z czystością ciała, warto z nim na ten temat rozmawiać. Trzeba jednak bezwzględnie pamiętać, aby nigdy w żaden sposób nie zawstydzać go, a tym bardziej nie upokarzać. Rozmowa powinna być spokojna, rzeczowa, podszyta troską, skupiona na tłumaczeniu dlaczego nam na tym zależy oraz jakie skutki może spowodować zaniedbanie w tym względzie. Równocześnie dobrze jest zachęcać seniora do samodzielnej inicjatywy, kupując na przykład jakieś wyszukane gąbki, ciekawie pachnące kosmetyki, dodając do kąpieli (jeśli jest możliwa i dozwolona) sole albo olejki. Czasem warto nawet użyć jakiegoś niewielkiego fortelu, typu obietnica czegoś przyjemnego - byleby podopieczny przełamał swój opór. Dobrze byłoby, aby czynności higieniczne kojarzyły mu się pozytywnie. 

Z drugiej strony, jeśli mamy do czynienia z osobą wyjątkowo niechętną do współpracy, wydaje się, że wraz z pojawiającymi się problemami, wywołującymi przykre dolegliwości, a te (na przykład swędzenie skóry, odparzenia) pojawiają się przecież stosunkowo szybko, senior sam w końcu zmieni negatywne nastawienie do tematu własnej higieny.