W poszukiwaniu lepszego życia coraz częściej decydujemy się na zmiany, wyjeżdżamy za granicę lub przekwalifikowujemy się, w tym podejmujemy trudnej i odpowiedzialnej pracy opiekuna osoby starszej. Czy jednak sama chęć i zapał wystarczą, aby spełniać oczekiwania pracodawców i sprostać zadaniom, jakie codziennie będą przed nami stawiane? Spróbujmy przyjrzeć się kryteriom, jakie powinniśmy spełniać, aby móc należycie wykonywać ten niezwykle wymagający zawód.

Dyplom w zawodzie opiekun osoby starszej można zdobyć zdając egzamin potwierdzający kwalifikacje. W Dzienniku Ustaw Nr 100, poz. 582, ukazało się rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstaw programowych kształcenia, załącznik numer 4 dotyczy opiekuna osoby starszej - symbol zawodu 346[05]. Oczywiście cenione jest również wykształcenie pielęgniarskie, fizjoterapeutyczne, ratownicze.

Dobrze merytorycznie przygotowany opiekun osoby starszej powinien potrafić rozpoznawać możliwości oraz ograniczenia w funkcjonowaniu podopiecznego, wynikające z rodzaju i stopnia jego niepełnosprawności. Powinien też umieć rozpoznawać i interpretować jego sytuację społeczną, warunki życia, relacje z rodziną, środowiskiem lokalnym. Ważne jest, aby w sposób właściwy do sytuacji życiowej, stanu zdrowia czy zauważonych problemów, dobierał techniki i metody postępowania z pacjentem. Jeśli dodamy do tego, że duży nacisk kładzie się na umiejętność udzielania wsparcia emocjonalnego i aktywizowanie osoby starszej do samodzielności życiowej, to okazuje się, że zakres kompetencji jest tu bardzo szeroki.

Posiadanie gruntownych podstaw teoretycznych, zwłaszcza w połączeniu z zajęciami praktycznymi, jest ważnym składnikiem profesjonalnego wykonywania tego odpowiedzialnego zawodu, jednak - jak pokazuje życie - nie jest ono konieczne. Możliwość „wylegitymowania się” odpowiednimi dyplomami oczywiście ułatwia start, ale nie zawsze są one wymagane, zwłaszcza jeśli staramy się o zatrudnienie bezpośrednio przez rodzinę seniora, pracę będziemy wykonywać w czyimś domu i będzie ona skupiona głównie na codziennej, rutynowej pomocy. W takich sytuacjach wcale nierzadko znacznie cenniejsze od potwierdzonych dokumentem, okazują się rzeczywiste umiejętności i doświadczenie.

Warto jednak pamiętać, że obok wspomnianych czynników, dobry opiekun powinien cechować się także określonymi predyspozycjami, w tym osobowościowymi. Ważne, aby był osobą kulturalną, dyskretną, taktowną, miał wysokie morale, przestrzegał szeroko pojętych zasad współżycia społecznego i etyki. Dobrze byłoby, aby wykazywał się otwartością i chęcią poszukiwania nowych rozwiązań. Powinien być konsekwentny w realizacji zadań oraz umieć przewidywać skutki podejmowanych działań. Nie wolno zapominać o odporności na stres, bo w codziennej opiece nad osobą straszą mogą zdarzać się różnego typu sytuacje, które będą nie tylko zaskakiwać, ale także wymagać szybkich reakcji. Ważną cechą jest empatia, czyli umiejętność wczuwania się w sytuację drugiego człowieka, która pomaga w zrozumieniu ograniczeń i położenia osoby w podeszłym wieku, nierzadko przecież chorej, z problemami natury psychicznej lub niepełnosprawnej ruchowo. Niezwykle pożądana jest cierpliwość, która zapewne niejednokrotnie zostanie wystawiona na próbę, a także przydatna w wielu sytuacjach asertywność, czyli sztuka umiejętnego odmawiania i obrony swoich racji. Dodajmy do tego komunikatywność, która pozwala na łatwe nawiązanie i podtrzymywanie kontaktu zarówno z podopiecznym, jak i z jego rodziną, znajomymi, lekarzami, rehabilitantami. To jest także nić do osiągnięcia porozumienia, wzajemnej sympatii i zbudowania szeroko pojętego zaufania. Z kolei opanowanie konieczne jest, aby zapewnić podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa - osoba, która w sytuacjach kryzysowych szybko traci głowę, nie tylko stwarza wrażenie niekompetentnej, ale też naraża go na realne niebezpieczeństwo. W zależności od miejsca pracy opiekun swoje zadania może wykonywać samodzielnie (na samodzielnym stanowisku), co dzieje się w sytuacji, kiedy pracuje w prywatnym mieszkaniu osoby starszej lub jej rodziny, ale może też wykonywać je w ośrodku opiekuńczym, w którym oprócz innych opiekunów znajdzie się lekarz, pielęgniarka oraz pozostali specjaliści: fizjoterapeuta, psycholog, terapeuta zajęciowy. Wówczas cenna okazuje się umiejętność pracy w zespole. Z cech pozornie mniej istotnych, choć błędem jest ich bagatelizowanie, warto wspomnieć o miłej aparycji i tak zwanym ujmującym i budzącym szacunek sposobie bycia.

Na koniec należy zwrócić uwagę na zdrowie własne opiekuna i cechy fizyczne, które są wręcz niezbędne, aby w sposób odpowiedzialny móc opiekować się drugim człowiekiem. Zresztą osoba, która planuje podjęcie pracy w opisywanym zawodzie, powinna zdawać sobie sprawę, że potencjalny pracodawca niewątpliwie położy nacisk na dobry stan zdrowia, bo tylko to gwarantuje właściwe zajęcie się podopiecznym. Codzienne obowiązki i zabiegi pielęgnacyjne wymagają dobrej wydolności organizmu i sporej siły, dlatego ważna jest ogólna sprawność fizyczna. Kandydat powinien mieć dobry wzrok i słuch, zdrowy kręgosłup, brak wad postawy, chorób narządu ruchu czy wad wymowy, w żadnym wypadku nie może być nosicielem chorób zakaźnych. Oprócz tego nie powinien palić, a już w żadnej mierze nadużywać alkoholu czy innych ostrych używek. Oczywiście wszelkie zaburzenia osobowości czy depresja stanowią przeciwwskazanie do wykonywania zawodu. O dbałości o higienę chyba nie trzeba nawet wspominać.

Jak wynika z powyższego, dobry opiekun osoby starszej powinien posiadać szereg kompetencji miękkich, spory zakres wiedzy i doświadczenia. Ich spełnienie jest gwarantem efektywności i jakości jego pracy, a także pozwala na wykonywanie jej w sposób należyty i bezpieczny. To dlatego tak ważna jest odpowiedzialność za podejmowane działania, stała chęć pracy nad sobą, gotowość do aktualizowania wiedzy oraz podnoszenia umiejętności zawodowych. Im bowiem większy zakres kompetencji, tym większe prawdopodobieństwo na wypracowanie drogi osiągnięcia satysfakcji ze wzajemnej współpracy na linii opiekun - podopieczny – jego rodzina.