Z uwagi na wynikające z naturalnego starzenia się organizmu problemy, jesień życia to czas szczególnie wymagający, zwłaszcza jeśli senior przestał być osobą w pełni sprawną, dotknęły go choroby wieku podeszłego i wymaga stałej opieki. Opieka długoterminowa zakłada szereg możliwości wsparcia i pomocy, choć nieco inaczej wygląda to w Polsce, a inaczej w Niemczech.
Możliwości i organizacja opieki długoterminowej w Polsce
W Polsce w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, jak również odpłatnie, seniorzy mogą korzystać ze świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych oraz ze świadczeń opieki paliatywno-hospicyjnej. Oprócz tego dostępne są także inne formy pomocy.
Świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze zakładają pomoc osobom obłożnie i przewlekle chorym, które nie wymagają już hospitalizacji, ale konieczne jest u nich kontynuowanie leczenia, ponadto potrzebują profesjonalnej opieki i pielęgnacji. Świadczenia te są zatem wsparciem dla osób, które po wstępnej, zwykle zasadniczej fazie leczenia w szpitalu, powinny nadal otrzymywać je w innych formach. Realizowane są w warunkach stacjonarnych (zakład opieki długoterminowej pielęgnacyjno-opiekuńczy lub opiekuńczo-leczniczy), domowych, w zespołach długoterminowej opieki domowej dla pacjentów wentylowanych mechanicznie oraz w ramach pielęgniarskiej opieki długoterminowej.
Stacjonarne zakłady długoterminowej opieki zdrowotnej mają za zadanie objęcie okresową lub stałą całodobową pielęgnacją i kontynuacją leczenia osób przewlekle chorych oraz takich, które przebyły leczenie szpitalne, zakończono u nich proces diagnozowania, leczenia operacyjnego lub intensywnego leczenia zachowawczego, a przy tym nie wymagają już dalszej hospitalizacji, jednak ze względu na stan zdrowia i stopień niepełnosprawności oraz brak możliwości samodzielnego funkcjonowania w środowisku domowym są niezdolne do samodzielnego życia, ponadto wymagają kontroli lekarskiej, profesjonalnej pielęgnacji i rehabilitacji oraz zapewnienia opieki pielęgniarskiej. W zakładach tych mogą być realizowane także świadczenia na rzecz pacjentów z niewydolnością oddechową, wymagających stosowania ciągłej terapii oddechowej przy pomocy respiratora, ale niewymagających hospitalizacji w oddziałach intensywnej terapii.
Do dyspozycji mamy zarówno państwowe stacjonarne zakłady opieki długoterminowej, jak i ośrodki prywatne, które w zależności od profilu mogą realizować ten sam zakres świadczeń. W zakładach prywatnych przeważnie standard świadczonych usług jest wyższy, jak również większy nacisk kładzie się na otoczenie chorego, co ma niewątpliwy wpływ na jego komfort psychiczny.
Domowa opieka nad pacjentami wentylowanymi mechanicznie obejmuje kompleksową opiekę realizowaną przez lekarza, pielęgniarkę i rehabilitanta nad osobami obłożnie chorymi z niewydolnością oddechową, które wymagają stosowania inwazyjnej (przy pomocy respiratora albo przez rurkę tracheotomijną) bądź nieinwazyjnej (przez różnego typu ustniki, maski albo kaski) ciągłej lub okresowej terapii oddechowej. Ten rodzaj świadczenia przeznaczony jest dla pacjentów, którzy nie wymagają pobytu w zakładach opieki całodobowej, ale wymagają stałego specjalistycznego nadzoru lekarza, profesjonalnej pielęgnacji i rehabilitacji. W takiej sytuacji pacjent musi wyrazić świadomą zgodę na podjęcie u niego zaplanowanego leczenia.
Pielęgniarska opieka długoterminowa jest sprawowana w warunkach domowych nad osobami obłożnie i przewlekle chorymi, którzy nie wymagają leczenia w warunkach stacjonarnych, jednak ze względu na istniejące problemy zdrowotne konieczne jest objęcie ich systematyczną i intensywną opieką pielęgniarską udzielaną w domach, realizowaną we współpracy z lekarzem pierwszego kontaktu. Podstawą objęcia pacjenta opieką pielęgniarską finansowaną przez NFZ jest otrzymanie skierowania wystawionego przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, uzyskanie kwalifikacji pielęgniarskiej do objęcia opieką długoterminową, jak również pisemna zgoda pacjenta.
Mogą być do niej zakwalifikowani pacjenci przewlekle chorzy, którzy są niezdolni do opieki samodzielnej i wymagają otrzymywania przynajmniej jednego z objętych tą formą świadczeń przez okres powyżej dwóch tygodni. Do tych świadczeń zaliczamy między innymi kroplowe wlewy dożylne, wykonywanie opatrunków, karmienie przez zgłębnik lub przez przetokę, pielęgnację przetoki, założenie lub usunięcia cewnika - jako stałe zlecenie lekarskie, płukanie pęcherza moczowego, pielęgnację w związku z założoną rurką tracheotomijną.
Można też korzystać z odpłatnej pomocy pielęgniarskiej, realizowanej przez wykwalifikowane pielęgniarki świadczące usługi w ramach własnych praktyk zawodowych bądź zatrudnionych w prywatnych ośrodkach powstałych w celu świadczenia tego rodzaju usług.
Domy pomocy społecznej – to placówki, w których można umieścić osobę potrzebującą całodobowej, profesjonalnej pomocy niezbędnej z powodu jej zaawansowanego wieku, niepełnosprawności, złego stanu zdrowia, a przy tym nieposiadającą nikogo, kto mógłby jej to zapewnić. Podopieczni uzyskują w nich zarówno wsparcie w codziennych czynnościach, jak i stałą opiekę medyczną. Ponadto otrzymują odzież, wyżywienie, pomoc w załatwieniu spraw urzędowych, a nawet wsparcie duchowe.
Do dyspozycji są zarówno państwowe domy pomocy społecznej, jak i placówki prywatne. Decyzja, który należy wybrać, zależy zarówno od zakresu i standardu świadczonych usług (placówki pod tym względem znacząco różnią się od siebie), jak i od możliwości finansowych podopiecznego oraz jego rodziny. Różnice w odpłatnościach mogą być spore, ale nawet osoby posiadające bardzo niskie dochody, które na co dzień nie wystarczają na pokrycie podstawowych potrzeb, mają zapewnioną pomoc. Ustawodawca tak uregulował tę kwestię, że odpłatność pobierana jest z dochodu pensjonariusza w wysokości nie większej niż 70% otrzymywanego świadczenia, a jeśli to nie pokrywa kosztów pobytu, to w przypadku trudnej sytuacji materialnej rodziny, istnieje możliwość starania się o zwolnienie (całkowite lub częściowe) z dopłaty.
Dzienne ośrodki wsparcia – w placówkach tego rodzaju udziela się pomocy seniorom, którzy nie wymagają opieki całodobowej, ale ze względu na swoje problemy potrzebują pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Placówki oferują opiekę w ciągu dnia, w tym posiłki, rehabilitację, opiekę pielęgniarską, zajęcia kulturalno-oświatowe, terapię zajęciową indywidualną i grupową, psychoterapię oraz możliwość spędzania czasu z innymi osobami starszymi. Wszystkie zajęcia odbywają się pod opieką doświadczonych specjalistów - pracowników socjalnych, terapeutów zajęciowych, fizykoterapeutów. Zasady działania domów dziennego pobytu oraz płatności są różne w poszczególnych ośrodkach. Dostępne są zarówno domy państwowe, jak i prywatne.
Opieka paliatywno-hospicyjna obejmuje swoim zakresem kompleksowe świadczenia związane z opieką nad osobami chorymi na nieuleczalne, niepoddające się leczeniu przyczynowemu, postępujące choroby, zazwyczaj u kresu ich życia lub w fazie znacznego zaawansowania choroby. Jest to szereg działań, których zadaniem jest poprawa jakości życia chorego. Pomoc obejmuje zwalczanie bólu, duszności, leczenie objawowe innych dolegliwości somatycznych, pielęgnację, rozwiązywanie problemów psychologicznych, socjalnych, wsparcie duchowe oraz wspieranie rodziny chorego, także w okresie żałoby. Wiele działań z zakresu opieki paliatywnej podejmowanych jest na etapie odbywającego się jeszcze leczenia, co ma w swoim założeniu przedłużyć pacjentowi życie.
Opieka paliatywno–hospicyjna realizowana jest w oddziałach medycyny paliatywnej, przez hospicja stacjonarne, hospicja domowe i poradnie medycyny paliatywnej. Te ostatnie służą chorym, którzy w poradni mogą pojawić się osobiście albo też z powodu ograniczonej możliwości poruszania się, ale przy równoczesnym stabilnym stanie ogólnym, wymagają wizyt domowych. W zależności od potrzeb świadczenia udzielane są przez wykwalifikowany zespół osób (lekarze, pielęgniarki, fizjoterapeuci, psycholog, duchowny) przygotowanych do opieki nad chorymi umierającymi.
Pacjentom znajdującym się pod opieką hospicjum domowego przysługują co najmniej dwie wizyty lekarskie w ciągu miesiąca i pielęgniarskie - w zależności od potrzeb, jednak nie mniej niż dwa razy w tygodniu. W razie zauważonej konieczności lekarz sprawujący opiekę nad chorym indywidualnie ustala wizyty innych członków hospicyjnego zespołu, na przykład fizjoterapeuty czy psychologa.
Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze przysługują osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona lub rodzina nie może jej takiej pomocy zapewnić w wystarczającym stopniu. Usługi opiekuńcze obejmują wsparcie w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę związaną z higieną, pielęgnację zaleconą przez lekarza, jak również, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Z kolei specjalistyczne usługi opiekuńcze to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.
Ośrodek pomocy społecznej ustala ich zakres, okres i miejsce świadczenia, a szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności (z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi) oraz szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat - w drodze uchwały ustala rada gminy.
Jeśli możliwości finansowe na to pozwalają, opieka długoterminowa może być świadczona w domu chorego przez zatrudnioną prywatną opiekunkę. Jest to rozwiązanie o tyle komfortowe, że pacjent przebywa w znanym sobie, bezpiecznym otoczeniu, a opiekunka skupiona jest na jednej osobie, dostosowując swój plan dnia pracy wyłącznie do jego potrzeb. Opiekunka wykonuje czynności związane z pielęgnacją ciała, pomaga dbać o higienę, troszczy się o zdrowie podopiecznego, przygotowuje posiłki, dba o dom, pomaga w załatwieniu niektórych spraw urzędowych – wszystko zależy od zawartej, najczęściej z rodziną osoby potrzebującej wsparcia, umowy.
Nie należy zapominać, że opieka sprawowana przez najbliższą rodzinę, sąsiadów albo znajomych podopiecznego (tak zwane grupy nieformalne), to również forma opieki długoterminowej. Jest ona o tyle cenna, że wśród bliskich osób i w znajomym otoczeniu chory, niepełnosprawny czy po prostu starszy człowiek czuje się bezpiecznie i komfortowo, co ma ogromny wpływ na jego kondycję psychiczną. Jeśli okoliczności tego wymagają, zawsze można postarać się o dodatkowe wsparcie, na przykład w postaci dochodzącej pielęgniarki czy opieki fizjoterapeutycznej. Czasem, zwłaszcza jeśli senior jest osobą samotną, która nie ma nikogo, kto mógłby się nim w stopniu dostatecznym zaopiekować, praktykuje się formę wymiany „dach nad głową” w zamian za pomoc w codziennych czynnościach i sprawowanie nad nim opieki. W takiej sytuacji wynagrodzenie jest kwestią umowną, bowiem w niektórych przypadkach obniża się kwotę ustalonego czynszu, w innych nie pobiera go wcale.
Możliwości i organizacja opieki długoterminowej w Niemczech
W Niemczech osoby, które w związku z chorobą lub niepełnosprawnością nie są w stanie samodzielnie wykonywać codziennych czynności życiowych i potrzebują w nich pomocy, także podczas pielęgnacji ciała, odżywianiu się lub poruszaniu, są uprawnione do świadczeń w ramach ubezpieczenia opiekuńczego. Jest to ubezpieczenie obowiązkowe - zarówno dla osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu w kasie chorych, jak i posiadających ubezpieczenie zdrowotne prywatne. Osoba, która potrzebuje opieki długoterminowej powinna złożyć wniosek do swojej kasy chorych o przyznanie świadczeń z ubezpieczenia opiekuńczego. Następnie regionalna komisja medyczna przy kasie chorych podejmuje decyzję czy wnioskodawcy przysługują świadczenia i w zależności od stopnia samodzielności zalicza go do odpowiedniej kategorii. Świadczenia mogą być realizowane przez świadczeniodawców państwowych, jak i prywatnych – w zależności od tego, jakie placówki zawarły odpowiednie umowy z kasą chorych. W zależności od potrzeb istnieje możliwość otrzymania opieki domowej, ambulatoryjnej albo stacjonarnej. Można również ubiegać się o pokrycie kosztów związanych z zatrudnieniem opiekuna lub o profesjonalne świadczenia ambulatoryjne, przy czym kasa pokrywa koszty wyłącznie do określonych limitów. System zakłada, że nawet rodziny sprawujące opiekę nad ubezpieczonym mogą skorzystać z nieodpłatnych kursów w zakresie opieki, a przy tym osoby te są objęte ubezpieczeniem wypadkowym, rentowym i emerytalnym.
Jeśli opieka domowa lub ambulatoryjna jest niewystarczająca, ubezpieczony może skorzystać z opieki stacjonarnej w klinikach dziennych i nocnych, domach dla osób starszych oraz w specjalnych zakładach pielęgnacyjnych. Niestety takich klinik w Niemczech jest bardzo niewiele, zwłaszcza w rejonach wiejskich, a ponadto ubezpieczenie nie pokrywa kosztów zakwaterowania w domach dla osób starszych, co jeszcze bardziej ogranicza ich dostępność.
Osoby przewlekle chore zobowiązane są do wnoszenia ogólnie obowiązujących dopłat do usług medycznych, ale w zmniejszonym wymiarze. Z kolei przewlekle chorzy, którzy otrzymują pomoc społeczną, są zobowiązani do ponoszenia stałych kosztów (dopłat) w ustalonej wysokości 36 Euro rocznie. Niemieckie kasy chorych realizują dla nich programy dla przewlekle chorych, kluczową rolę w ich opracowaniu odgrywa Wspólny Komitet Związkowy, w skład którego wchodzą lekarze, stomatolodzy, szpitale i kasy chorych. Aby skorzystać z tej formy pomocy w leczeniu, należy zgłosić się do lekarza, który podpisał umowę z kasą na udział w tym programie. Dla pacjenta uczestnictwo w nim jest dobrowolne i nieodpłatne, wymaga jedynie podpisania stosownego oświadczenia u lekarza prowadzącego, który potem koordynuje jego leczenie w ramach programu, w razie potrzeby kontaktując się ze specjalistami i szpitalami. System ten pozwala uniknąć wielokrotnego przeprowadzania tych samych badań i zabiegów, co z jednej strony jest uciążliwe i niepotrzebnie wydłuża czas pomiędzy kolejnymi etapami leczenia, a z drugiej podnosi koszty. Lekarz prowadzący zaleca także pacjentowi udział w przewidywanych w programie szkoleniach - tych, które jego zdaniem są w danym przypadku wskazane. Informacje na temat realizowanych programów dla przewlekle chorych można uzyskać we właściwej kasie chorych. Osoby w nich uczestniczące mogą przez swoją kasę chorych zostać wynagrodzone. Wysokość i forma nagrody ustalana jest indywidualnie przez kasę, może polegać na zwolnieniu z części obowiązkowych dopłat lub na obniżeniu podstawy wymiaru składki.
Pflegedienst - to państwowe, prywatne albo kościelne dochodzące służby opiekuńcze, świadczące usługi pielęgniarskie, opiekuńcze i pielęgnacyjne. Pracownicy Pflegedienst otrzymują różne, zawsze ściśle sprecyzowane zlecenia do wykonania w domach osób starszych. W ich zakres może wchodzić mycie, kąpanie, wymuszanie stolca, przewijanie, badanie cukru, podanie insuliny, karmienie, przygotowanie leków według dyspozycji, podanie leków, pielęgnacja odleżyn, pielęgnacja stomii i wiele innych, czasem także czuwanie przy łóżku pacjenta albo dyżur nocny.
Niemieccy opiekunowie kwalifikowani są według hierarchii - Altenpflegehelfer i Altenpflegehelferin to pomocnik opiekuna osoby starszej, najniższy stopień w hierarchii zawodowych opiekunów, a Altenpfleger i Altenpflegerin to opiekun osoby starszej. Z kolei Krankenpfleger odpowiada polskiemu pielęgniarzowi.
Osoby chcące zdobyć zawód opiekuna mają możliwość ukończyć Ausbildung, gdzie uczą się teorii i jednocześnie pracują w zawodzie.
Do opieki długoterminowej zaliczamy również pomoc opiekunek, które odpłatnie realizują zadania związane z opieką nad osobą niezdolną do samodzielnego życia ze względu na wiek albo stan zdrowia (fizycznego lub psychicznego). W Niemczech ta forma jest bardzo popularna. Opiekunka zwykle zostaje zatrudniona na okres około trzech miesięcy, choć ten czas równie dobrze może być krótszy albo dłuższy – zależnie od możliwości opiekunki, jak również potrzeb podopiecznego. Najczęściej praktykowane jest zakwaterowanie oraz żywienie się w domu seniora, co ma na celu umożliwienie sprawowania ciągłej opieki, w razie konieczności także w nocy. Do zadań opiekunek należy wykonywanie niezbędnych czynności pielęgnacyjnych, pomoc w dbałości o higienę, troska o zdrowie fizyczne i psychiczne, przygotowywanie posiłków, robienie zakupów, sprzątanie, dotrzymywanie towarzystwa - wynika to z zakresu obowiązków określonych w umowie, zawieranej najczęściej z rodziną podopiecznego.
