Osoby starsze należą do grupy, która w szczególny sposób narażona jest na niedobory składników pokarmowych. Braki w uzębieniu i choroby przyzębia powodują trudności w przyjmowaniu pokarmów oraz ograniczenie ich różnorodności. Pojawiające się w tym okresie zmiany fizjologiczne w przewodzie pokarmowym utrudniają trawienie i wchłanianie wielu składników odżywczych, a gorsze odczuwanie smaku i zapachu pokarmów prowadzi do niższego spożycia żywności. Samotność, izolacja społeczna, zła sytuacja finansowa to kolejne czynniki sprzyjające nieprawidłowemu odżywianiu się seniorów. Niemożność samodzielnego zrobienia zakupów czy też przygotowania posiłków również ma wpływ na ograniczenie spożycia żywności. 

Do znacznych niedoborów prowadzą często występujące u osób po 65. roku życia choroby przewodu pokarmowego, ograniczające przyswajalność składników odżywczych tj.: choroba refluksowa przełyku, dyspepsja czynnościowa, parodontoza, przewlekłe zapalenie żołądka czy nowotwory. Ryzyko wystąpienie niedoboru witamin i składników mineralnych zwiększają zażywane leki, które upośledzając wrażliwość na bodźce smakowe i węchowe, obniżają łaknienie. Ponadto część z nich może powodować działania niepożądane, tj.: nudności, wymioty, biegunki, zaparcia, jadłowstręt czy po prostu utratę apetytu. U osób w wieku podeszłym najczęściej spotyka się niedobory wapnia, witaminy D, C i E, witamin z grupy B (zwłaszcza B12 i kwasu foliowego) oraz żelaza. 

Przyczyny niedoboru żelaza

Żelazo należy do składników mineralnych o niskim stopniu wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Główną przyczyną jego niedoboru u osób starszych jest niskie spożycie, wynikające z diety ubogiej w mięso i warzywa zielone. Pośrednimi przyczynami niedoboru tego pierwiastka mogą być chroniczne infekcje oraz utrata krwi podczas zabiegów operacyjnych. Wśród innych czynników sprzyjających niedoborom żelaza wymienia się długotrwałe przyjmowanie leków zobojętniających kwas solny w żołądku i upośledzających wchłanianie żelaza oraz występujące często u osób starszych przewlekłe zanikowe zapalenie żołądka (np. w przebiegu infekcji Helicobacter pylori).W konsekwencji dochodzi do niedokrwistości, osłabienia układu odpornościowego i częstego występowania infekcji oraz zaburzeń czynności mózgu, co wiąże się to z gorszym myśleniem, koncentracją, kojarzeniem oraz problemami ze skupieniem uwagi. 

Co zrobić aby temu zapobiec?

Odpowiedź jest prosta. Należy zadbać o to, by w diecie seniora znalazły się produkty bogate w dobrze przyswajalne żelazo. Najlepiej wchłania się żelazo hemowe, czyli to pochodzące z produktów zwierzęcych. Znajdziemy je przede wszystkim w mięsie, zwłaszcza czerwonym, podrobach, głównie w wątrobie, a także w żółtku jaj i owocach morza (małże, krewetki, ostrygi, mule). Z kolei w produktach pochodzenia roślinnego obecne jest żelazo niehemowe, nieco gorzej wchłaniane ale również wartościowe. W tej formie żelazo występuje głównie w pełnych ziarnach zbóż (mąka, chleb z pełnego przemiału, kasze gruboziarniste, otręby pszenne, ryżowe, zarodki pszenne), warzywach zielonych (szpinak, natka pietruszki, szczaw, szczypiorek, jarmuż, brokuły), roślinach strączkowe (groch, fasola, soja, bób), a także w boćwinie, burakach czy pietruszce. 

Biodostępność żelaza

Bioprzyswajalność żelaza zależy od wielu różnych czynników. Przykładowo, witamina C wykazuje działanie korzystne, zwiększa bowiem jego wchłanianie, dlatego też warto łączyć produkty obfitujące w tą witaminę jak np.: cytrusy, papryka czerwona, natka pietruszki, pomidory, brokuły, czarna porzeczka, aronia, truskawki z pokarmami bogatymi w żelazo. Z kolei do związków utrudniających wchłanianie żelaza należą fosforany, często używane jako konserwanty żywności, a także znajdujące się w kawie, herbacie czy kakao – taniny. Jego absorbcję utrudniają także obecne w produktach zbożowych z pełnego przemiału fityniany, czy też szczawiany zawarte w szczawiu, burakach, rabarbarze, szpinaku oraz niektóre leki. Pieczywo pełnoziarniste jest dobrym źródłem tego pierwiastka pod warunkiem, że wyrasta w sposób naturalny, co związane jest z rozkładem fitynianów w wyniku długiej fermentacji. Należy pamiętać, aby nie popijać posiłków kawą i herbatą, gdyż zmniejsza to przyswajanie żelaza z produktów spożywczych. Co ważne, dostarczając pokarmów bogatych w żelazo należy również zwrócić uwagę, by nie łączyć ich z produktami będących źródłem wapnia (głównie mleko i przetwory mleczne), gdyż żelazo może z kolei zmniejszać wchłanianie wapnia. 

Suplementacja

Istotną kwestią przy niedoborach żywieniowych jest suplementacja. Warto w tym miejscu podkreślić, iż najlepszym sposobem uzupełniania niedoborów pierwiastków śladowych i witamin jest ich odpowiednia zawartość w codziennej diecie, poprzez dostarczanie pełnowartościowych produktów spożywczych. W pewnych sytuacjach należy włączyć suplementację sztuczną, jednakże nie należy tej formy nadużywać i stosować ją tylko w uzasadnionych przypadkach, po konsultacji z lekarzem. Nadmierna podaż żelaza może być niekorzystna dla zdrowia i spowodować np. ciężkie zaparcia. 

W leczeniu osób, u których została stwierdzona niedokrwistość z niedoboru żelaza stosuje się preparaty zawierające żelazo dwuwartościowe. Dawka zależna jest od wieku i masy ciała. Preparat należy przyjmować rano, na około 1 godzinę przed pierwszym posiłkiem, gdyż wchłanianie żelaza przy pełnym żołądku zmniejsza się o połowę.

BIBLIOGRAFIA:

Szcześniak P, Szuczkiewicz J, Michalak Ł, Orszulak-Michalak D. Żywienie i suplementacja diety w wieku podeszłym. Mirosław Jarosz „Praktyczny podręcznik dietetyki”, IŻŻ, Warszawa 2010