Sen jest niezwykle ważnym elementem funkcjonowania człowieka, któremu poświęcamy aż 1/3 część życia. Ma on ogromne znaczenie w kontekście prawidłowego rozwoju, regeneracji oraz funkcjonowania naszego organizmu a tym samym nas samych. 

Czy jest sen?

Sen jest stanem czynnościowym ośrodkowego układu nerwowego, podczas którego, dochodzi do utraty świadomości oraz bezruchu. Wyróżniamy dwie zasadnicze fazy snu. Pierwszą a nich jest faza wolnofalowa, nazywana Non- REM, w której dochodzi do regeneracji na poziomie somatycznym, czy w sferze fizycznej naszego organizmu. Sen paradoksalny, czyli druga faza snu to faza REM, której prawidłowy przebieg pomaga w regeneracji struktur naszego mózgu oraz poprawia funkcjonowanie psychiczne. Zaburzenie prawidłowego przebiegu snu, prowadzi do szeregu zaburzeń i dysfunkcji zarówno w kontekście funkcjonowania społecznego, jak i odbija się negatywnie na zdrowiu, prowadząc do różnego rodzaju chorób.

Zaburzenia snu w populacji

Zaburzenia związane z prawidłowym przebiegiem snu są bardzo częstym problemem w obecnej populacji ludzi żyjących w różnych krajach i miejscach na ziemi. Stanowią one jednak problem nieco bagatelizowany, głównie ze względu na to, że brak jest jednoznacznych wyników badań, czy odpowiednio standaryzowanych testów oraz przeszkolonych ankieterów. O zaburzenia snu zazwyczaj pyta się „przy okazji”, a odpowiedzi pacjenta traktuje się jak ich subiektywną opinię. [1]

Bezsenność 

Pierwszym z nich jest bezsenność (insomia), która jest pojęciem bardzo szerokim i w zasadzie można tym właśnie słowem opisać cztery różne zjawiska dotyczące problemów ze snem, a mianowicie utrudnienie zasypiania, czyli wydłużony czas do ponad 3 minut, częste budzenie, czyli powyżej 3 razy w nocy, wczesne budzenie, przy jednoczesnym problemie z ponownym zaśnięciem oraz sen niedający odpoczynku i poczucia wypoczęcia. 

Przyczyn bezsenności można upatrywać w wielu czynnikach patologicznych, takich jak czynniki fizjologiczne, psychologiczne, różnego rodzaju czynniki toksyczne, zaburzenia sfery psychicznej, choroby lub dolegliwości ze strony somatycznej.

Efekty bezsenności mogą objawiać się w postaci zburzeń pamięci i nastroju, wzmożonej agresywności, problemów z orientacją, drżenia czy nawet zaburzeń widzenia. 

Nadmierna senność

Kolejnym zaburzeniem snu jest nadmierna senność, występująca rzadziej od bezsenności, jednak również niosąca za sobą rozmaite skutki. Narkolejpsja jest jednym ze schorzeń charakteryzującym się nadmierną senności, połączona jest ona jednak z takimi objawami jak katapleksja, porażenie senne czy omamy. Napady senności przychodzą w ciągu dnia i nie są zależne od sytuacji, w jakiej znajduje się chory. Nagłe wiotczenie mięśni (katapleksja), może wiązać się z upadkiem chorego, a wywołane ono głównie jest przez emocje, w tym zwłaszcza śmiech. Innymi objawami mogą być pewne zachowania automatyczne jak również napady padaczkowe. 

Parasomnie

Innym rodzajem zaburzeń snu są parasomnie, a w zasadzie są to zaburzenia przysenne, charakteryzujące się występowaniem pewnych niepożądanych zachowań podczas snu lub podczas budzenia się. Jednym z tego rodzaju zachowań, najbardziej znanym, jest somnabulizm, czyli inaczej lunatyzm. Pacjent lunatykujący, udaje się w wędrówkę podczas snu. Ignorując otoczenie wykonuje czasami automatyczne czynności, choć czasem ogranicza się to tylko do wstania i ponownego położenia się. W takiej sytuacja konieczne jest zabezpieczenie pacjenta przed ewentualnym urazem. Somnambulizm jest zaliczany jest do zaburzeń przysennych uogólnionych, bez kontaktu z otoczeniem. Do innych tego rodzaju parasomnii zalicza się lęki nocne, koszmary, upojenie senne jak również zaburzenia zachowania we śnie fazy REM. Innym rodzajem zaburzeń przysennych są zaburzenia z objawami miejscowymi i w tym przypadku można mówić o miokloniach (zarówno przedsennych jak i nocnych), porażenie senne, zespół niespokojnych nóg, zespół „eksplodującej” głowy, jaktacje, bruksizm, chrapanie, mówienie przez sen jak również moczenie nocne. 

Ponadto, mówić o zaburzeniach snu należy zwrócić uwagę również na wszelkie nieprawidłowości wynikające z zaburzeń jego rytmu, a mianowicie o zespole opóźnionego zasypiania czy odwróconym rytmie snu i czuwania.

Innym rodzajem zaburzeń snu jest jego niedobór, któremu w dużej mierze sprzyja styl życia oraz warunki, w jakich żyjemy. Konsekwencją tego, sen zostaje świadomie ograniczony do kilku godzin. [2]

Działania opiekuna

W kontekście zaburzeń snu, konieczne jest dążenie do uzyskania jak najlepszej jego jakości oraz poprawa samopoczucia podopiecznego. Przydatna staje, więc rozmowa, na temat warunków, w jakich przebywa osoba, która cierpi na zaburzenia snu, wywiadu na temat problemów ze snem w rodzinie, jak również pomoc w ocenie stylu życia pacjenta. 

Wsparciem dla procesu terapii jest współpraca opiekuna zarówno z podopiecznym jak i z jego rodziną, w kontekście edukacji i wiedzy na team schorzenia. 

Udzielenie w związku z zaburzeniami kilku praktycznych porad, dotyczących poprawy warunków snu, takich jak położenie się do łóżka w momencie poczucia zmęczenia, wstawanie o ustalonej porze, w miarę możliwości odbycie krótkiego spaceru przed snem, unikanie dużego wysiłku intelektualnego, dbanie o właściwa temperaturę w pomieszczeniu jak również o niezbyt duże natężenie światła, mogą okazać się bardzo przydatne a często kluczowe dla poprawy jakości snu osoby z zaburzeniami. [4]

Opieka nad podopiecznym

W związku z różnorodnością zaburzeń, z jakimi możemy się spotkać w przypadku problemów ze snem, konieczne jest by opiekun poznał przyczyny takiego stanu rzeczy i miał ich świadomość. Jako profesjonalista, opiekun powinien kierować się kilkoma zasadami, gdyż głównym elementem opieki w kontakcie z pacjentem z zburzeniami snu jest psychopielęgnacja. [3]

Ważne jest by opiekun dbał o odpowiednią higienę snu swojego podopiecznego. Należy przestrzegać długości snu, co oznacza, że spać należy tyle, by czuć się wypoczętym. Warto zadbać o to, by podopieczny miał stałe godziny snu, oraz wstawał o tej samej porze. Jest to pomocne w uregulowaniu rytmu dzień- noc. Opiekun, w ramach możliwości swojego podopiecznego, może również zachęcać do aktywności fizycznej, tudzież ją zaplanować. Jest to dobra metoda na poprawę jakości snu jak również jego pogłębienie, jednak należy pamiętać, by nie planować jej zaraz po przebudzeniu lub tuż przed snem. Należy pamiętać, by podopieczny nie kład się spać głodny oraz aby nie pił za dużo przed snem, gdyż są to czynniki, które mogą sen zakłócić. Odstawienie kofeiny oraz unikanie palenia przed snem, również staje się pomoce w poprawie jego jakości. Bardzo ważnym aspektem spokojnego snu, o który powinien zadbać opiekun, jest nie zabieranie problemów do łóżka, martwienie się nie sprzyja dobrej jakości snu. [6]

W pierwszej kolejności jednak, należy skupić się zweryfikowaniu warunków do snu, jakie ma nasz podopieczny. Należy się upewnić, że są one na tyle komfortowe, by zapewnić spokojny i jakościowo dobry sen. [5]

Należy pamiętać jak ważna jest empatia i akceptacja podopiecznego, wyrażenie zrozumienia dla jego zachowania oraz umiejętność wczucia się w jego sytuację, budują zaufanie w relacji i dają poczucie bezpieczeństwa. 

Każdy z nas ma prawo ekspresji swoich uczuć i to właśnie na to opiekun w kontakcie 
ze swoim podopiecznym, powinien zwrócić szczególną uwagę, ustalając, ucząc, uświadamiając, że wyrażenie własnych emocji nie jest niczym złym pod warunkiem, że sposób ekspresji, nie zagraża życiu, zdrowiu ani bezpieczeństwu samego pacjenta oraz osób w jego otoczeniu. 

Niezależnie od stanu emocjonalnego, fizycznego czy psychicznego pacjenta, ma on pełne prawo do podejmowania ryzyka, odpowiedzialności i do decydowaniu o sobie. Rola opiekunki jest w tej materii ogromna, gdyż często osoba z zaburzeniami snu, a niejednokrotnie borykająca się również z innymi ograniczeniami, postanawia podjąć się działań nieco bardziej ryzykownych, co, do których nie mają możliwości w warunkach domowych, głównie ze względu na to obecność swojego opiekuna. Należy więc takie zachowania podtrzymywać i dbać o to, by wykonywanie wszelkich czynności przez podopiecznego było bezpieczne. 

Opiekun zajmuje również bardzo istotną pozycję w całym procesie terapii, szczególnie w kontekście edukowania i przekazywania wszelkich niezbędnych informacji. Budowanie jego świadomości na temat możliwości i prognoz w związku z jego zaburzeniami, powinno być dostoswane do jego stanu psychicznego, chęci posiadania tej wiedzy oraz możliwości poradzenia sobie w danej sytuacji. Często opiekun jest osobą, z która pacjent dzieli się obawami i trudnościami w kontekście zaburzeń, z jakimi się zmaga i zagrożeń, jakie temu towarzyszą. Wiedza opiekuna staje się kluczem do zbudowania pewności siebie pacjenta, jak również wyposażenia go w umiejętności i wiedzę, dające poczucie kontroli. 

Przede wszystkim jednak, należy mieć na uwadze, że zasadnicze w kontekście zaburzeń snu, jest zachowanie maksymalnej ochrony pacjenta. [3]

[1] „Epidemiologia zaburzeń snu w Polsce i na świecie — przegląd piśmiennictwa” Adrian Sieradzki, Andrzej Kiejna, Joanna Rymaszewska- Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu [w:] SEN 2002, Tom 2, Nr 1
[2] „Zaburzenia snu” Antoni Prusiński [w:] FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRll I NEUROLOGII, 98, 1
[3] „PROCES PIELĘGNOWANIA PSYCHICZNIE CHOREGO „Halina Miturska, Donata Kurpas, Marta Kaczmarek  [w:] „PODSTAWY PSYCHIATRII DLA STUDENTÓW PIELĘGNIARSTWA” pod red. Donaty Kurpas, Haliny Miturskiej i Marty Kaczmarek, Wrocław 2009
[4] https://procespielegnowania.wordpress.com/category/problemy-psychiczne/
[5] http://starsirodzice.pl/?q=bezsennosc/bezsennosc
[6] https://centrum-poznawcze.pl/2933-2/