Szybki styl życia, stres, nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej, nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu to czynniki sprzyjające rozwojowi chorób cywilizacyjnych tj. cukrzyca, otyłość, choroby tarczycy czy nowotwory. Walka z rakiem stanowi jedno z największych wyzwań ludzkości. Nowotwory są obecnie drugą, zaraz po chorobach układu krążenia, przyczyną umieralności w Polsce. Występują w różnym wieku, jednakże więcej niż połowa z nich dotyczy osób powyżej 65. roku życia, co związane jest z samym procesem starzenia się organizmu. Wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko wystąpienie mutacji genetycznej. Ponadto dłuższy może być czas działania czynnika karcinogennego, a osłabiony układ odpornościowy osób starszych gorzej radzi sobie z eliminacją komórek nowotworowych. Światowy Instytut Badań nad Rakiem podaje, iż 1/3 zachorowań na nowotwory można zapobiec poprzez modyfikację stylu życia, gdzie nie małą rolę odgrywa prawidłowa dieta.

Dlaczego sposób żywienia może stanowić zagrożenie nowotworem?

Proces powstawania nowotworu jest złożony, składa się z wielu etapów i może trwać kilkanaście a nawet kilkadziesiąt lat. Żywność może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Wynika to z tego, iż spożywane przez nas pokaramy są źródłem wielu różnych substancji i związków. Niektóre z nich mogą sprzyjać rozwojowi choroby, inne zaś wykazują działanie ochronne. Dieta wysokokaloryczna, o niskiej wartości odżywczej, opierająca się na żywności głęboko przetworzonej, obfitująca w tłuszcze trans, duże ilości cukru, soli, konserwantów, sztucznych barwników i dodatków sprzyja rozwojowi nowotworu. Z kolei wysokie spożycie warzyw i owoców, bogatych w przeciwutleniacze i błonnik, a także konsumpcja ryb morskich i produktów będących źródłem dobroczynnych kwasów omega-3 może istotnie zmniejszyć ryzyko powstawania nowotworu. Prawidłowo zbilansowana dieta, dostarczającą wszystkich niezbędnych składników odżywczych, witamin i składników mineralnych jest podstawą do zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia. 

Kilka prostych wskazówek jak stawić czoła rakowi

1. Wystrzegaj się nadmiernego spożywania żywności. Nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko pojawienia się nowotworu. Wynika to z tego, iż komórki tłuszczowe u osób otyłych uwalniają dużą ilość hormonów, które z kolei pobudzają wzrost komórek nowotworowych. Ponadto zgromadzony wewnątrz jamy brzusznej zapas tłuszczu wywołuje przewlekły stan zapalny, który również prowadzi do rozwoju nowotworu. 
2. Zadbaj o wysokie spożycie warzyw i owoców. Są źródłem witamin i składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego. Zawarte w nich naturalne antyoksydanty mają zdolność niszczenia wolnych rodników tlenowych i neutralizowania ich negatywnego działania. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca spożycie warzyw i owoców w ilości co najmniej 400 g dziennie, najlepiej w pięciu porcjach. Warto wprowadzić je jako przekąski między posiłkami i zadbać, by w codziennej diecie były obecne różnokolorowe warzywa i owoce: czerwone, zielone, białe, fioletowe i żółtopomarańczowe, gdyż zawarte w nich naturalne barwniki korzystnie wpływają na stan zdrowia.
3. Wprowadź do jadłospisu pełnoziarniste produkty zbożowe oraz rośliny strączkowe. W każdym posiłku powinny znaleźć się jak najmniej przetworzone, produkty zbożowe z pełnego przemiału tj. : pieczywo razowe, żytnie, płatki owsiane, pełnoziarnisty makaron, ryż brązowy, grube kasze. Należy pamiętać również o odpowiednim spożyciu roślin strączkowych: groch, fasola, soja, bób, soczewica. Produkty te zawierają błonnik pokarmowy, który jest istotnym składnikiem diety przeciwnowotworowej. Poprawia pasaż jelitowy, zmniejsza stężenie substancji rakotwórczych w stolcu i skraca ich czas oddziaływania na śluzówkę jelita, chroniąc w ten sposób przed nowotworem jelita grubego.
4. Uwzględnij w diecie oleje roślinne, ryby morskie, orzechy. Są one źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza dobroczynnych kwasów z rodziny omega-3, które mają istotne znaczenie w walce z nowotworem.
5.  Ogranicz konsumpcję czerwonego mięsa oraz przetworzonych produktów mięsnych. Duże spożycie mięsa czerwonego (wołowina, wieprzowina, cielęcina) zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu jelita grubego. Nie powinno się go jeść więcej niż 500 g tygodniowo, a bardzo niewielką część z tej ilości mogą stanowić wędliny. Przygotowując dania z mięsa, należy unikać długotrwałego smażenia i grillowania, co sprzyja powstawaniu karcinogennych produktów (pirolizy) i tworzeniu wolnych rodników, nasilających proces nowotworowy.
6. Ogranicz spożycie soli kuchennej oraz żywności przetworzonej. Wysoka konsumpcja soli, przy niskim spożyciu witaminy C sprzyja zmianom nowotworowym żołądka. Źródłem soli są nie tylko produkty wysoko przetworzone jak fast food, chipsy, krakersy, ale również produkty, w których jej nie wyczuwamy, na przykład chleb, czy płatki do mleka. Dzienne spożycie soli nie powinno być większe niż 5 g. Należy zatem ograniczyć również dosalanie gotowych potraw przy stole.
7. Pij wodę. Do ugaszenia pragnienia i optymalnego nawodnienia organizmu najlepsza jest woda mineralna. Słodkie napoje tj. oranżady, nektary, napoje owocowe, energetyzujące, wody smakowe są źródłem dużej ilości kalorii w diecie oraz sprzyjają nadwadze i otyłości, które z kolei przyczyniają się do powstawania nowotworów.
8. Zadbaj o świeżość produktów. Żywność nadpsutą bądź spleśniałą należy wyrzucić, gdyż może zawierać szkodliwe aflatoksyny, znacznie zwiększające ryzyko raka wątroby.

W profilaktyce chorób nowotworowych korzystne jest wprowadzenie modelu żywienia charakterystycznego dla regionów Morza Śródziemnego, bogatego w produkty roślinne, zbożowe, warzywa i owoce, ryby, olej i oliwę, z niewielkim udziałem mięsa i tłuszczów zwierzęcych. Dieta ta, obfitująca w błonnik pokarmowy, antyoksydanty (witamina C, E, A, selen), flawonoidy, wapń, witaminę D i sterole roślinne, a uboga w tłuszcze zwierzęce, cholesterol i cukry proste może chronić przed nowotworem.

Badania dowodzą, iż aktywność fizyczna to istotny czynnik zmniejszający ryzyko raka okrężnicy i odbytnicy, macicy i piersi, zwłaszcza w wieku pomenopauzalnym. Zatem w prewencji przeciwnowotworowej w parze z prawidłową dietą powinien iść odpowiedni wysiłek fizyczny. Warto wyjść na spacer, czy też wybrać się na wycieczkę rowerową zamiast godzinami siedzieć przed telewizorem.

Bibliografia:

Mirosław Jarosz „Praktyczny podręcznik dietetyki”, IŻŻ, Warszawa 2010

Helena Ciborowska, Anna Rudnicka „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka”. PZWL 2012

http://onkologia.org.pl/dieta/

http://www.izz.waw.pl/pl/