Osteoporoza to choroba metaboliczna szkieletu, charakteryzująca się obniżeniem masy kostnej oraz zaburzeniami struktury tkanki kostnej, prowadząca do wzmożonej łamliwości kości. Ze względu na swój zasięg i następstwa określa się ją mianem choroby społecznej. Częstość występowania schorzenia wzrasta wraz z wiekiem. W organizmie człowieka nieustannie, przez całe życie trwają procesy tworzenia i niszczenia kości. Osteoporoza pojawia się w momencie gdy destrukcja masy kostnej przeważa nad jej odbudową. Po osiągnięciu szczytowej masy kostnej, co zachodzi około 30. roku życia, metabolizm kości ulega stabilizacji, co oznacza, że zachodzące w niej procesy tworzenia i niszczenia pozostają w równowadze. Po 40. roku życia rozpoczyna się fizjologiczny ubytek masy kostnej, bezpośrednio związany z procesem starzenia się organizmu. Roczna utrata wynosi 0,5–1,0%. Procesy destrukcji nasilają się u kobiet w okresie menopauzy, a następnie wracają do pierwotnej szybkości, po 8–10 latach od ostatniej miesiączki.
Osteoporoza to choroba uwarunkowana wieloma czynnikami, zależna zarówno od wpływów hormonalnych, genetycznych jak i środowiskowych. Obok niezależnych od człowieka czynników ryzyka takich jak : wiek, płeć, choroby czy wielkość szczytowej masy kostnej, istotną rolę w rozwoju osteoporozy odgrywają podlegające modyfikacji aspekty związane ze stylem życia tj.: sposób żywienia, aktywność fizyczna, ekspozycja na promienie słoneczne, używki (alkohol, tytoń, kawa).
W zaleceniach żywieniowych należy podkreślić istotność wapnia, witaminy D, potasu i magnezu w dobowej racji pokarmowej, gdyż składniki te wpływają na wytrzymałość mechaniczną kości. Ponadto należy zwrócić uwagę na prawidłowe spożycie sodu, białka oraz witamin A, C i K, jak również zadbać o odpowiedni stosunek wapnia do fosforu w diecie. Osoby starsze w dużym stopniu narażone są na niedobory wapnia i witaminy D. Przyczynia się do tego zmniejszone spożycie produktów mlecznych przez seniorów, co często spowodowane jest występująca u nich nietolerancją laktozy. Wraz z wiekiem zmniejsza się wchłanianie wapnia oraz synteza witaminy D w wątrobie i nerkach. Ponadto w miarę starzenia się organizmu obniża się też zdolność wytwarzania witaminy D w skórze po nasłonecznieniu, co wiąże się z tym, iż osoby starsze rzadziej przebywają na świeżym powietrzu i korzystają ze słońca. Nie bez znaczenia pozostają tutaj również towarzyszące seniorom choroby przewlekłe.
Zgodnie z rekomendacjami WHO kobiety i mężczyźni po 65. roku życia powinni spożywać 1500 mg wapnia dziennie. Najlepiej przyswajalny jest wapń pochodzący z mleka i produktów mlecznych, które niestety nie zawsze są dobrze tolerowane przez osoby starsze. Należy zatem wprowadzić do diety zielone warzywa liściaste (sałata, brokuły, szpinak), pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo żytnie, płatki owsiane, grube kasz) oraz ryby (sardynki, szprotki), które również są cennym źródłem tego pierwiastka.
W leczeniu i profilaktyce osteoporozy ważnym składnikiem pokarmowym jest witamina D. Warunkuje wykorzystanie wapnia przez organizm i wpływa na prawidłową mineralizację kości poprzez regulację homeostazy wapniowo-fosforanowej. Niezwykle istotna jest zatem odpowiednia podaż wraz z dietą oraz dodatkowa suplementacja. Osobom starszym ze względu na ograniczoną syntezę skórną zaleca się przyjmowanie od 20 – 50 ug witaminy D na dobę przez cały rok. Należy jednak pamiętać, że podawanie samej witaminy D bez wapnia nie zapobiega ubytkowi masy kostnej. Do jadłospisu osób starszych warto włączyć tłuste ryby morskie (śledź, makrela, łosoś), które poza tym, że zawierają znaczne ilości witaminy D, są również cennym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Ze względu na wysoką zawartość potasu i magnezu w codziennej racji pokarmowej powinny znaleźć się również takie produkty jak: nasiona roślin strączkowych, orzechy, banany, kasza gryczana, otręby, brukselka, groszek zielony.
Aby utrzymać jak najwyższą masę kostną oraz skrócić czas rehabilitacji po złamaniach, osobom starszym zaleca się optymalizację spożycia białka (1,3 g/kg masy ciała), potasu (powyżej 350 mg/dzień) i magnezu (powyżej 300 mg/dzień). Źródłem pełnowartościowego białka w diecie seniorów powinny być chude mięso i wędliny, ryby, mleko i przetwory mleczne.
Z kolei ograniczeniu powinno ulec spożycie soli, do 5 g dziennie. Wykluczyć zatem należy wszelkie produkty wysoko przetworzone, słone przekąski, żywność gotową oraz zrezygnować z dosalania gotowych potraw. Zaleca się również zmniejszenie spożycia kawy i napojów zawierających kofeinę, a także ograniczenie picia alkoholu i palenia tytoniu. Istotną rolę w profilaktyce i leczeniu osteoporozy obok czynników żywieniowych odgrywa aktywność fizyczna. Odpowiedni wysiłek fizyczny w wieku młodzieńczym sprzyja osiągnięciu jak najwyższej szczytowej masy kostnej, zaś w okresie późniejszym zapobiega lub spowalnia przedwczesną utratę masy kostnej. Ponadto wspomaga sprawność fizyczną i zapobiega upadkom, które w populacji osób starszych są istotną przyczyną złamań. Spacer, aerobik, pływanie czy jazda na rowerze to idealne dla seniorów formy aktywności. Złamania osteoporotyczne są przyczyną przewlekłego bólu i utraty samodzielności, ale również wysokiej śmiertelności. Prowadzą do obniżenia jakości życia i wiążą się z kosztownym leczeniem, dlatego tak ważna jest profilaktyka i zmiana stylu życia.
BIBLIOGRAFIA:
Mirosław Jarosz „Praktyczny podręcznik dietetyki”, IŻŻ, Warszawa 2010 Szcześniak P, Szuczkiewicz J, Michalak Ł, Orszulak-Michalak D. Żywienie i suplementacja diety w wieku podeszłym.
Elżbieta Poniewierka. Zdrowe odżywianie w wieku późnej dorosłości. Poradnik seniora. Wrocław 2012
Agata Skop-Lewandowska, Agnieszka Ostachowska-Gąsior, Emilia Kolarzyk. Żywieniowe czynniki ryzyka osteoporozy u osób w podeszłym wieku. Gerontol. Pol. 2012; 20, 2: 53–58.
